معنی شعر مست وهوشیار فارسی دوازدهم
حل قلمرو زبانی و قلمرو ادبی درس2 فارسی دوازدهم
پاسخ قلمرو فکری درس 2 فارسی دوازدهم
[email protected]
09305561992
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
ادرس ایمیل خود را در کادر زیر وارد کنید و از اخرین اخبار مطلع شوید
ما رادر شبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید
درس1 فارسی دوازدهم
درس 2 فارسی دوازدهم
درس3 فارسی دوازدهم
درس4 فارسی دوازدهم
درس5 فارسی دوازدهم
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
درس6 فارسی دوازدهم
درس7 فارسی دوازدهم
درس8 فارسی دوازدهم
درس9 فارسی دوازدهم
درس10 فارسی دوازدهم
درس11 فارسی دوازدهم
درس 12 فارسی دوازدهم
درس 13 فارسی دوازدهم
درس 14 فارسی دوازدهم
درس 15 فارسی دوازدهم
درس 16 فارسی دوازدهم
درس17 فارسی دوازدهم
درس 18 فارسی دوازدهم
[email protected]
09305561992
ادرس ایمیل خود را در کادر زیر وارد کنید و از اخرین اخبار مطلع شوید
ما رادر شبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید
برای تابستان برنامه ریزی داری؟
(تخفیف 50 درصدی فقط همین امروز )
دیدن این بسته ویژه
سلام, با دانلود گام به گام فارسی دوازدهم از سری مقالات گام به گام دوازدهم با شما هستیم. دوازدهمی هایی که می خواهید از مباحث ادبیات تعلیمی, غنایی و… و ادیبات انقلاب اسلامی, داستانی و ادبیات جهان که واقعا مباحث سخت و نفس گیری هستند به آسانی و راحتی نمرات بالایی رو بدست بیاورید مطالعه این مقاله رو بشما پیشنهاد میکنم. با توجه به رویکرد مهارتی فارسی این گام به گام تاثیر بسزایی در تقويت مهارتهاي زباني و فرا زباني شما دارد. اساتید مجرب ما کالبد شکافی تحلیل هر اثر از لحاظ زباني ، ادبي و فكري که خود شامل قلمرو گسترده ای می باشد را هم از قلم ننداخته اند تا شما آسوده خاطر باشید. ما در این مطلب برای شما دانلود گام به گام فارسی دوازدهم رو آماده کردیم. که شما کلیه فصل ها رو میتونید در اون پیدا کنید.
رایگان دانلود کن !
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
شما می توانید گام به گام فارسی را به همراه سایر دروس، از طریق اپلیکیشن نمره باکس دانلود کنید.
تصاویر اپلیکیشن: (برای بزرگنمایی کلیک کنید)
در ضمن فایل PDF گام به گام فارسی دوازدهم رایگان می باشد.
در این گام به گام که ما برای شما آماده کرده ایم پاسخ به تمام سوالاتی که در این 8 فصل کتاب فارسی دوازدهم وجود داره به صورت کاملا تشریحی برای شما آماده شده است. شما با دانلود pdf گام به گام فارسی دوازدهم در این مسیر یعنی پاسخ به سوالات کتاب درسی و همچنین تسلط بیشتر به مفاهیم و تمارین کتاب درسی که در درس فارسی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است قدم های روبه جلو و مثبتی بر می دارید.. در دیجی کنکور به ما ثابت شده است که مقالات گام به گام بسیار تاثیر گذار و مفید هستند اما اگر از آن به درستی استفاده نشود می‌تواند تأثیرات بدی بر روی درک شما از مفاهیم فارسی داشته باشد. دانلود گام به گام فارسی دوازدهم که شما میتوانید آن را در این پست انجام دهید، می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در درک شما از فارسی دوازدهم داشته باشد ولی اگر از آن به درستی استفاده نکنید به اینصورت که قبل از مطالعه کتاب فارسی پایه دوازدهم به گام به گام رجوع کنید به جرأت می‌توان گفت که تأثیر منفی بر روی درک شما از این درس بسیار مهم خواهد گذاشت. پس ما از شما تقاضا می کنیم ابتدا خودتان بر روی تمارین و مسائل کتاب درسی به صورت ویژه ای زمان بگذارید و بر روی آنها فکر کنید و سپس به دانلود گام به گام ، که در پایین این پست قرار دارد بپردازید. در باکس دانلودی زیر می توانید به سادگی حل تمرین فارسی دوازدهم را دریافت کنید. همه فایل ها همراه با پاسخ های کاملا تشریحی هستند. همچنین اگر نیاز به سایر گام به گام های پایه دوازدهم داشتید می توانید به بخش گام به گام دوازدهم مراجعه کنید.
دانلود
دانلود گام به گام دوازدهم
ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی می‌نویسم.
تشکر فراوان
خیلی عالی بود واقعا ممنون و مچکر از سایت گرامی
واقعا این اخر سالی بدردم خورد
واقعا عالیییییییییییییییییییییییییییییه مرسییییییییییییییییییییی خدا خیرتون بده خیلی خیلی ممنون
میشه گفت خیلی خوبه
بگم چی،واقعا عاااالیه سایتتون، واقعا یکی از بهترین سایت هاست،خدا خیرتون بده
نام کاربری یا ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
pdf گام به گام فارسی دوازدهم تجربی
pdf گام به گام فارسی دوازدهم ریاضی
دانلود pdf گام به گام فارسی دوازدهم انسانی
معنی درس دوم فارسی دوازدهم
معنی درس 2 ادبیات فارسی دوازدهم
معنی درس های فارسی دوازدهم
درس دوم فارسی دوازدهم
معنی درس دوم مست هوشیار فارسی دوازدهم
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
معنی درس مست هوشیار فارسی دوازدهم
به نام خدا
بیت اول:مامور مستی را در راه دید و گریبانش را گرفت ،مست گفت ای دوست این پیراهن است افسار نیست.
بیت دوم:محتسب گفت:تو مست هستی از این رو بی تعادل راه می روی مست گفت:در راه رفتن من ایرادی نیست راه هموار نیست.
بیت سوم:محتسب گفت لازم است تورا به خانه قاضی ببرم.مست گفت:برو صبح بیا قاضی نیمه شب بیدار نیست.
بیت چهارم:محتسب گفت خانه حاکم نزدیک است،آنجا برویم مست گفت:از کجا معلوم حاکم در میخانه نباشد؟
بیت پنجم:محتسب گفت تا به نگهبان شهر خبر بدهیم در مسجد بخواب مست گفت :مسجد جای خواب گناهکاران نیست.
بیت ششم:محتسب گفت پنهانی پولی رشوه بده و خود را خلاص کن مست گفت:کاری که شرع حرام کرده با پول حلال نمیشود.
بیت هفتم:محتسب گفت برای تاوان گناه تو لباست را از تنت بیرون می کنم مست گفت:لباسم پوسیده است و فقط نقش تاروپودش مانده است.
بیت هشتم:محتسب گفت تو مست و بی تعادل هستی و کلاهت از سر افتاده است.گفت برای سر،عقل و اندیشه لازم است و بی کلاه بودن ننگ نیست.
بیت نهم:محتسب گفت:شراب بسیار خورده ای برای همین از خود بیخود شده ای مست گفت:مشکل کم و زیاد بودن گناه نیست.
بیت دهم:محتسب گفت باید مردم هوشیار افراد مست را مجازات کنند مست گفت:یک هوشیار پیدا کن اینجا کسی هوشیار و بی گناه نیست .
منبع:پادرس
تهیه کننده مطلب:استاد مهشید داوودی
چاکریم رفقا 🙂
دانلود گام به گام فارسی دوازدهم
جواب فعالیت های فارسی دوازدهم
فرمت PDF + لینک دانلود مستقیم قرار گرفت
نام درس : فارسی 3 | موضوع : گام به گام | نویسنده : نمره برتر
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
منتشر شده در نمره برتر | پایه و رشته : دوازدهم – ریاضی , تجربی و انسانی
دانلود گام به گام فارسی دوازدهم : امروز هم یکی دیگر از گام به گام های پایه دوازدهم را برای شما دانش آموزان عزیز و کاربران همیشگی سایت نمره برتر آماده کرده ایم . در این مطلب گام به گام درس فارسی دوازدهم را میخواهیم به شما معرفی نماییم.
درس فارسی یکی از دروس مشترک بین رشته های نظری (ریاضی ، تجربی و انسانی) میباشد که داری خود ازیابی و فعالیت های زیادی میباشد.
در لینک زیر ما برای شما سه گام به گام از بهترین ها را آماده کرده ایم که میتوانید آنرا به صورت رایگان دریافت نمایید.
گام به گام سوم و جدید به لینک اول بخش دانلود ها اضافه شد که میتوانید آنرا دریافت نمایید.
خیلی عالیه کجاش بی کیفیته… ممنونم
خوبه اما بیکیفیته حیف ولی بازم ممنون:)
ممنون از سایت خوبتون
خوب بود
خیلی ممنون فقط ای کاش نسخه جدید بود
خوب
بدک نبود
مرسی خیلی عالیه من پی دی اف تمرینات فیزیک اونم دان کردم واقعا حرف ندارین👌👌👌👌👌
بد نیست
خیلی ممنون از سایت خوبتون ٬ خسته نباشید
خوب
خوبه ولی یکم اشتباهات داره
خوب بود
سلام
علیک
عالی
مرسی
خیلی خوب
عالی بود .ایول
عالیه!
عالی بود مرررسی
خوب بود مخصوصا واسه الان ک شرایط مالی مردم بده
موفق باشی
دریافت با لینک مستقیم (2.1Mb) (جدید)
دریافت با لینک مستقیم (9.12Mb)
آن شب عزیز
نمی خواستم که خدای ناکرده حرف شما را زیر پا گذاشته باشم.
قلمرو ادبی: حرف کسی را زیر پا گذاشتن: کنایه از
نافرمانی
من بیش از همه مُصِر بودم
قلمرو زبانی: مُصِر: اصرار کننده، پافشاری کننده
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
مدیر را کلافه کردم
قلمرو زبانی: کلافه: بی تاب و ناراحت به علت قرار
گرفتن در وضع آزار دهنده
برای گرفتن حقوقتان هم حتّی سر نزده اید.
قلمرو ادبی: سر زدن: کنایه از سراغ کسی رفتن
بر بالای تل خاکی ایستاده اید
چفیه بر گردن و کُلت بر کمر.
قلمرو زبانی: تل: تپه، پشته / چفیه: چپیه، گونه ای
سربند
دستتان را بر چشم‌های درشتتان حمایل کرده بودید.
قلمرو زبانی: حمایل: محافظ، نگهدارنده؛ حمایل کردن:
محافظ قرار دادن چیزی برای چیز دیگر
گوشه ای کز کردم.
قلمرو زبانی: کز کردن: خود را جمع کردن و در خود فرورفتن
ولی اینکه همان دم شناخته باشیدم، مطمئن نیستم.
قلمرو زبانی: دم: مجاز از لحظه
مثل کلاس، گرم و پرشور حرف می زدید
قلمرو ادبی: گرم و پرشور حرف زدن: کنایه از گیرا و با جذبه و هیجان انگیز سخن گفتن/
حرف گرم: حسّ آمیزی
برای رساندن پیغام به گُردان شما آمده ام.
قلمرو زبانی: گُردان: یگان نظامی که معمولا شامل سه گروهان است.
رسته‌های
نظامی از کوچک به بزرگ: جوخه(سرجوخه)، دسته(استوار، گروهبان)، گروهان(ستوان)،
گردان(سرگرد)، هنگ(سرهنگ)، تیپ(سرتیپ)، لشکر(سرلشگر)، سپاه (سپهبد)، ارتش (ارتشبد)
تکبیر و صلوات بچّه‌ها فرو نشست
قلمرو زبانی: تکبیر: الله اکبر گفتن / فرونشست: فعل پیشوندی
از جا کنده شدم و به سمت شما دویدم
قلمرو زبانی: از جا کنده شدن: کنایه
از جهیدن
من خبر قابل عرض نداشتم
قلمرو زبانی: عرض: گفتن
گفتید: از شامهٔ قوّی شما تشخیص بوی حمله غریب نیست
قلمرو زبانی: شامّه: قوّهٔ بویایی/ غریب: عجیب و شگفت
بهانه می آوردید و طفره می رفتید
قلمرو زبانی: طفره رفتن خودداری کردن از انجام کاری از روی قصد و با بهانه آوردن،
به ویژه خودداری کردن از پاسخ صریح دادن به سؤالی یا کشاندن موضوع به موضوعات دیگر
ولی اصرارهای من که بوی التماس می داد
قلمرو زبانی: اصرار: پافشاری (اسرار: ج سر، رازها)
قلمرو ادبی: بوی التماس: حسّ آمیزی
عاقبت شما را متقاعد کرد.
قلمرو زبانی: متقاعد کردن: مجاب کردن، وادار به قبول
شبح شما را در میان تاریکی تعقیب می کردم
قلمرو زبانی: شبح: آنچه به صورت سیاهی به نظر می آید، سایه موهوم از کسی یا چیزی
جای دنجی بود
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
قلمرو زبانی: دنج: ویژگی جای خلوت و آرام و بدون رفت و آمد
زمزمهٔ لطیف و سبک و ملایم
قلمرو ادبی: زمزمهٔ لطیف و سبک و ملایم: حسّ آمیزی
پیش از این، سنگر دیده بانی یا انفرادی دشمن بوده است.
قلمرو زبانی: دیده بانی: نگهبانی دادن در یک جای بلند و ثابت
هر چه زودتر مخفیگاهی پیدا کنم که از هر دیدرسی در امان بمانم.
قلمرو زبانی: مخفیگاه:
پناهگاه / دیدرس: جایی که در محدوده دید انسان است.
از کنجکاوی گلولهٔ توپ در خاک فراهم آمده بود.
قلمرو ادبی: کنجکاوی گلولهٔ توپ در خاک: فرو رفتنِ گلولهٔ توپ در خاک، جانبخشی
در زمانی که ماه داشت سربلند از پشت ابرهای تیره بیرون می آمد
قلمرو ادبی: ماه: تشخیص (به قرینهٔ سربلندی و بیرون آمدن)
ولی عمق گودال آن قدر نبود که بتواند جثّۀ آدمی را ایستاده یا نشسته
در خود بگیرد.
قلمرو زبانی: جثّۀ: پیکر
می توانست مرا با خاک هم سطح و یکسان کند
قلمرو ادبی: جملهٔ کنایی و ایهامی است؛ معنی ظاهری آن این است که من با سجده
کردن با خاک هم سطح می شدم و دیده نمی شدم امّا معنی کنایی و ایهامی آن، این است
که من با سجده خود را چون خاک در برابر عظمت خالق، پست و کوچک می کردم.
صدایی که می آمد، حزین ترین و عاشقانه ترین لحنی بود که در عمرم شنیده
بودم.
قلمرو زبانی: حزین: غم انگیز
آنجا که شما نشسته بودید، جای برافروختن روشنی نبود.
قلمرو زبانی: برافروختن: روشن کردن
از لحنتان پیدا بود که راز و نیاز و مناجات دارد به انتها می رسد.
قلمرو زبانی: راز و نیاز: مناجات
اوّل سر را از گودال در آوردم و اطراف را پاییدم
قلمرو زبانی: پاییدن: نگاهبانی کردن، زیر نظر داشتن
آرام از گودال در آمدم دوباره اطراف را برانداز کردم.
قلمرو زبانی: برانداز کردن یا وراندازکردن: برآورد کردن، سنجیدن
با هم به سوی موضع، راه افتادیم.
قلمرو زبانی: موضع: قرارگاه. در زبان عربی، اسم مکان است بر وزن مَفعَل (مَوْضَع)
یعنی جای وضع و قرار
فرصت چُرتی شاید باشد امّا سیر خواب نباید شد. خواب را مزمزه کنید،
بچشید،
قلمرو زبانی: چرتی: خواب بسیار کوتاه و سبک / سیرخواب: کنایه از خواب کامل / خواب
را مزمزه کنید: حس آمیزی
نگذارید که هیچ تمایل و خواسته ای بر شما مسلّط شود.
قلمرو زبانی: مسلط: چیره
مثل برق و باد خودم را به سنگر برسانم و تفنگم را بردارم. آنچه مشکل
بود، یافتن شما بود در این معرکه و تاریکی.
قلمرو زبانی: تشبیه / معرکه: جای جنگ
توپخانه شروع کرده بود و صدای مهیب آن، صدای کودکانه امّا خشک کلاش
را در خود هضم می کرد.
قلمرو زبانی: مهیب: ترسناک / صدای خشک: حس آمیزی / … هضم می کرد: صدای توپخانه،
صدای کلاش را خفه کرده بود.
مسلمّ بود که در میان یا پشت نیروها شما را نمی شود پیدا کرد.
قلمرو زبانی: مسلم: روشن /
ناکام می ماندم.
قلمرو زبانی: ناکام: ناموفق،
راه تنگ و باریک بود و پیشی گرفتن از بچّه‌ها سخت مشکل.
قلمرو زبانی: پیشی گرفتن: سبقت گرفتن /
مَعبَر تمام شد و وارد محوّطه پیش روی خاک ریزهای دشمن شدیم.
قلمرو زبانی: معبر: گذرگاه، محل عبور
تیربارها، دوشکاها، تک تیرها و رگبارها همه تلاششان این بود که بچّه‌ها
را از نزدیک شدن به خاک ریز باز دارند.
قلمرو زبانی: تیربار: مسلسل سنگین / دوشکا: اسلحه ای قوی که بزرگ تر و قوی تر از
تیربار است.
آخرین رمق‌هایشان را در آخرین فشنگ‌هایشان می ریختند.
قلمرو زبانی: رمق: توان
بچّه‌ها هم که انگار از دست آن ذله شده بودند، تکبیر گفتند.
قلمرو زبانی: ذله: به تنگ آمدن، همان واژهٔ کوچک شدن، خوارو خفیف شدن( که تبدیل
به اصطلاح عامیانه شده است.)
از طرفی ذوق کردم، بال درآوردم، عشق کردم از اینکه فهمیده اید که انهدام
آن تیربار کار من بوده است.
قلمرو زبانی: ذوق کردن: بسیار خوشدل شدن / انهدام: نابودی
قلمرو ادبی: بال درآوردم: استعاره، کنایه از نهایت شادی
یا مهدی غریبانه ای گفتید.
قلمرو ادبی: غریبانه: درخور غریب، شگفت
انگار نه انگار که یک دست از دست داده اید.
قلمرو زبانی: انگار نه انگار: هنگامی گفته می شود که کسی نسبت به امری بی اعتناست.
شما دوباره یا مهدی گفتید امّا این بار جگر خراشتر.
قلمرو زبانی: جگرخراش: دلخراش، ناگوار
تیر انگار خورده بود به جناق سینه تان، به زیر قلبتان.
قلمرو زبانی: جناق: جناغ، استخوان پهن و دراز در جلوی قفسه سینه
وقتی که تعللّ کردند، موظّف شان کردید.
قلمرو زبانی: تعلل: عذر و دلیل آوردن، اهمال کردن، به تعویق انداختن چیزی یا
انجام کاری، درنگ
دوباره به من تشر زدید.
قلمرو زبانی: تَشَر: سخنی که همراه با خشم، خشونت و اعتراض است و معمولا به قصد
ترساندن و تهدید کردن کسی گفته می شود.
شما شهادتین گفتید و یک بار دیگر امام زمان را صدا زدید و خاموش
شدید.
قلمرو زبانی: شهادَتَیْن، تثنیهٔ شهادت، دو صیغهٔ «اشهد انّ محمداً
رسول اللّه» و «اشهد ان لا اله الّ اللّه». این دو صیغه را معمولاً هنگام شهادت و رحلت
یا وارد شدن به دین اسلام بر زبان می آورند. / خاموش شدید: کنایه از درگذشتید
شعرخوانی: شکوه چشمان تو
۱- آه، این، سِر
بریدهٔ ماه است در پگاه؟ / یا نه! سِر بریدهٔ خورشیدِ شامگاه؟
قلمرو زبانی: پگاه: صبح زود / آه: شبه جمله، صوت / لحن:
پرسشی
قلمرو ادبی: تشبیه در هر دو مصراع: این سر بریده شهید
مانند سر بریده خورشید و ماه است / تضاد: پگاه و شامگاه/ بیت تجاهل العارف دارد. /
سر ماه و سِر خورشید: اضافهٔ استعاری و تشخیص/ تناسب: ماه، خورشید / واژه آرایی:
سر، بریده / قالب: غزل / وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (رشته انسانی)
بازگردانی: آیا این شهید سربریده همچون ماهی است که در پگاه طلوع کرده است؟
(شاعر تصویر هلال ماه را به سربریدگی آن تعبیر می کند.) خورشید سربریده است به
هنگام غروب؟ (به احتمال، شاعر، هلال ماه را با پیکر بی سِر شهید مطابقت می دهد)؛
یا نه، خورشید است به هنگام غروب. (خورشید، به هنگام غروب خونین و سرخ رنگ است،
چنانکه شهید.)
پیام: زیبایی پیکر شهید
۲- خورشید، بی حفاظ نشسته به روی خاک؟ / یا ماه بی ملاحظه افتاده بین راه؟
قلمرو زبانی: بی حفاظ: بدون حصار و نرده، آنچه اطراف آن
را حصار نگرفته باشند. / لحن: پرسشی، توصیفی و روایی
قلمرو ادبی: خورشید، ماه: استعاره از شهید / بی ملاحظه
ماه زیباست و بی ملاحظگی در مورد زیبارو یعنی زیبایی خود را آشکارا در معرض دید
قرار دادن.
هر که داد او حسن خود را در مزاد / صد قضای بد
سوی او رو نهاد مولوی
بازگردانی: پیکر شهید، گویی خورشید است که بعینه روی خاک قرار گرفته است. یا ماه
است که بی آنکه ملاحظهٔ زیباییِ خود را بکند، خود را آشکار ساخته است.
پیام: ارزشمندی پیکر شهید
۳- ماه آمده به دیدن خورشید، صبح زود / خورشید رفته است سر شب سراغ ماه
قلمرو زبانی: صبح زود، احتمالا اشاره به زمان شهادت
شهید دارد که صبح بوده است. / لحن: پرسشی، توصیفی و روایی
قلمرو ادبی: جانبخشی / واژه آرایی: ماه، خورشید /
تضاد: صبح، شب؛ آمده، رفته / خورشید نخست: استعاره از سر شهید / ماه دوم: استعاره
از سر شهید / تجاهل العارف
بازگردانی: بامداد ماه به دیدن شهید
آمده است یا سر شب خورشید به سراغ شهید رفته است؟
پیام: ارزشمندی پیکر شهید
۴- حُسنِ شهادت از همه حُسنی فراتر است / ای محسنِ شهید من، ای حُسنِ بی گناه
قلمرو زبانی: حسن: زیبایی / فراتر: برتر / لحن: تعلیمی
و منادایی
قلمرو ادبی: واژه آرایی: حسن / حسن، محسن: جناس،
اشتقاق / واج آرایی: ن
بازگردانی: ، ای محسنِ شهید، ای شهید زیبای بی گناه من، زیباییِ شهادت از همهٔ
زیبایی‌ها فراتر و ارجمندتر است.
پیام: ارزش شهادت
۵- ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد / یوسف، بگو که هیچ نیاید برون ز چاه
قلمرو زبانی: لحن: تغزلی و عاشقانه
قلمرو ادبی: تلمیح به داستان حضرت یوسف / می ترسم:
ایهام (۱- یقین دارم.۲- واهمه دارم) / اغراق
بازگردانی: یوسف که خود در زیبایی مثل است، می ترسم با جلوه گری زیباییِ تو، از
زیباییِ خویش شرمنده شود؛ پس ای یوسف، خود را آشکار نکن.
پیام: زیبایی شهادت
۶- شاهد نیاز نیست که در محضر آورند / در دادگاه عشق رگ گردنت گواه
قلمرو زبانی: شاهد: گواه / محضر: محل حضور، دفترخانه،
اینجا به معنای دادگاه / لحن: تغزلی و عاشقانه
قلمرو ادبی: دادگاه عشق: اضافهٔ تشبیهی / واج آرایی
«گ»
بازگردانی: نیازی به حضور شاهد و گواه نیست؛ زیرا در دادگاه عشق، رگِ گردنِ تو،
خود گواهی خواهد داد که در راه عشق شهید شده ای.
پیام: شاعر به ویژگی‌های عاشق شهادت بودن، اسارت
و شرافت شهید اشاره دارد.
۷- دارد اسارت تو به زینب اشارتی / از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟
قلمرو زبانی: اسارت: اسیر شدن / لحن: تغزّلی و عاشقانه
قلمرو ادبی: اسارت، اشارت: جناس ناهمسان اختلافی/ چشمت
کشیده راه: ترکیب کنایی است؛ یعنی به راه چشم دوخته شده است؛ به راه می نگری و
منتظر هستی./ بیت، تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و اسارت حضرت زینب / واج آرایی: ش
بازگردانی: اسارت تو، ما را به یاد اسارت حضرت زینب می اندازد. از اشتیاق چه کسی
چشمت به راه دوخته شده است؟
پیام: شهید راه حضرت زینب را می رود، انتظار
برای آمدن نجات دهنده
۸- از دوردست می رسد آیا کدام پیک؟ / ای مسلم شرف، به کجا می کنی نگاه؟
قلمرو زبانی: آیا کدام: لغزش نگارشی / مسلم: مسلمان، پیرو
دین اسلام، منظور مسلم بن عقیل است / پیک: نامه بر، فرستاده / لحن: تغزلی و
عاشقانه / شرف: بزرگواری، حرمت و اعتباری که از رعایت کردن ارزش های اخلاقی به
وجود می آید.
قلمرو ادبی: به قرینهٔ پیک و مسلم بیت تلمیح دارد به
ماجرای مسلم بن عقیل پیک امام حسین به سوی کوفیان / مسلم: ایهام (مسلمان، مسلم بن
عقیل) / استعاره: شهید با نام مسلم بن عقیل مورد خطاب واقع شده است.
بازگردانی: آیا پیکی از دوردست‌ها نزدیک می شود که ای شهید، تو به آن سو نگاه
افکنده ای.
پیام: انتظار برای آمدن نجات دهنده
۹- لبریز زندگی است نفس‌های آخرت / آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه
قلمرو ادبی: لبریز زندگی است نفس‌های آخرت: متناقض نما
(پارادوکس) / مرگ … آورده: استعاره، جانبخشی / تضاد: مرگ، زندگی / لحن: تغزلی و
عاشقانه / گرم: با شور و نشاط / مرگ گرم …: حس آمیزی، متناقض نما /
بازگردانی: نفس‌های آخر تو، نشانه مرگ تو و پایان کار تو نیست؛ بلکه امید زندگی
است، برای همین است که مرگ به تو پناه آورده است تا پایان کارش نباشد و از شهادت
تو، زندگی بیابد.
پیام: شهادت
مرگ نیست.
۱۰- یک کربلا شکوه به چشمت نهفته است / ای روضهٔ مجسّمِ گودال قتلگاه
قلمرو زبانی: روضه: باغ، سوگواری برای امام حسین / مجسّم:
تجسم یافته / لحن: تغزلی و عاشقانه
قلمرو ادبی: بیت تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و گودال
قتلگاه که پیکر مطهّر امام حسین در آن افتاد و در آنجا به شهادت رسید. نیز با توجه
به قرینهٔ روضه اشاره ای دارد به روضه خوانی در سوگ حضرت. / یک کربلا: کنایه از
بسیار / روضه … : استعاره از شهید /
تناسب: کربلا، گودال، قتلگاه / روضه: ذکر مصیبت و نوحه سرایی، آنچه در
مراسم سوگواری اهل بیت پیغمبر و به ویژه در مراسم سوگواری امام حسین خوانده می
شود.
بازگردانی: شاعر شکوه رویداد کربلا را در شهادت شهید حججی می بیند و می گوید: تو
زنده کنندهٔ شکوه کربلایی. تو تجسّم بخش گودالی هستی که سر مبارک امام حسین در آن
قرار داشت. ( پیکرت، گویی روضه خوانی است که واقعه گودال قتلگاه را به تصویر می
کشد.)
پیام: شکوه
شهید
امیری اسفندقه
آن شب عزیز- شکوه چشمان تو / an-shab
۱- ملكا ذكر تو گویم كه تو پاكی و خدایی / نروم جز به همان ره كه توأم راهنمایی
قلمرو زبانی: ملك: پادشاه، نقش “منادا” / ذکر: یاد / مرجع ضمیر “تو”: خداوند / توأم: جهش ضمیر / قلمرو ادبی: قالب شعر: غزل / وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن، رشته انسانی.
جمله «كه توأم راهنمایی» به دو صورت معنا می‌گردد:
1- كه تو راهنمای من هستی [ تو: نهاد / راهنما: مسند/ ام(من): مضاف الیه / یی: مخفف”هستی”]
2- كه تو به من راه را نمایی (نشان دهی ) [تو: نهاد/ ام(من): متمم/ راه: مفعول/ نمایی: فعل]
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
بازگردانی: ای پادشاه (خداوندا) نام تو را بر زبان می‌آورم؛ زیرا تو پرورگار پاك هستی. فقط در راهی که تو به من نشان می‌دهی گام می‌گذارم.
پیام: ستایش خداوند
۲- همه درگاه تو جویم همه از فضل تو پویم / همه توحید تو گویم كه به توحید سزایی
قلمرو زبانی: همه: فقط، تنها / درگاه: بارگاه / جستن: جستجو کردن (بن ماضی: جست، بن مضارع: جو) / فضل: بخشش، کرم / پوییدن: تلاش، رفتن، حرکت به سوی مقصدی برای به دست آوردن و جست و جوی چیزی / توحید: یکتایی / سزا: سزاوار و شایسته (بن ماضی: سزید، بن مضارع: سز) / قلمرو ادبی: جویم، پویم، گویم: جناس ناهمسان / سجع / همه، تو: تكرار، واژه آرایی / واج آرایی: تكرار صامت “ت”
بازگردانی: فقط بارگاه تو را جست وجو می‌كنم. تنها در پی فضل و بخشش توام. فقط توحید و یگانگی تو را بر زبان می‌آورم؛ زیرا كه تو سزاوار توحید و یگانگی هستی.
پیام: یگانگی و لطف خدا
۳- تو حكیمی تو عظیمی تو كریمی تو رحیمی / تو نماینده فضلی تو سزاوار ثنایی
قلمرو زبانی: حكیم: دانا به همه چیز، دانای راست کردار / عظیم: سترگ / كریم: بخشنده، بزرگ منش / رحیم : بسیار مهربان / نماینده: نشان دهنده،. نشانه، نماد / ثنا: ستایش، سپاس(هم آوا: ثنایی، سنایی) / قلمرو ادبی: تو: تكرار / واج آرایی: تكرار صامت “ت” و مصوت‌های “و” و “ی”
بازگردانی: تو حكیم و بزرگ و بخشنده هستی.تو دارای فضل و بخشش بی نهایت و سزاوار حمد و ستایش می‌باشی.
پیام: شمارش صفات خداوند
۴- نتوان وصف تو گفتن كه تو در فهم نگنجی / نتوان شبه تو گفتن كه تو در وهم نیایی
قلمرو زبانی: وصف: توصیف / فهم: درک، دریافت / شبه: مانند / وهم: گمان، پندار، خیال / قلمرو ادبی: آرایه “موازنه “، رشته انسانی / فهم، وهم: جناس ناهمسان / جمله “نتوان شبه تو گفتن “: تلمیح به “لیس كمثله شیء”
بازگردانی: توصیف تو را نمی‌توانم برشمرد؛ زیرا در فهم و ادراك محدود انسان نمی‌گنجی. نمی‌توان مانندی برایت آورد؛ زیرا تو حتی به وهم و خیال نیز در نمی‌آیی.
پیام: وصف ناپذیری خداوند
۵- همه عزّی و جلالی همه علمی و یقینی / همه نوری و سروری همه جودی و جزایی
قلمرو زبانی: همه: فقط، سراسر / عزّ: عزیز شدن، ارجمندی / جلال: بزرگواری، شكوه، از صفات خداوند که به مقام کبریایی او اشاره دارد / یقین: امری كه واضح و ثابت شده باشد / سرور: شادی، خوشحالی / جود: بخشش، سخاوت، کرم / جزا: پاداش کار نیک / قلمرو ادبی: ترصیع، رشته انسانی / همه: تكرار / واج آرایی: تكرار مصوت “ای” و مصوت كوتاه “و”
بازگردانی: تو تمامی عزّت و بزرگواری و علم و یقین و نور و شادمانی و بخشش و پاداش هستی.
پیام: یادکرد صفات خداوند
۶- همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی / همه بیشی تو بكاهی، همه كمی تو فزایی
قلمرو زبانی: غیبی: پنهان / غیبی، عیبی: جناس ناهمسان / همه غیبی تو بدانی: اشاره به “عالم الغیب”بودن خداوند / پوشیدن: پوشاندن (فعل دووجهی) / همه عیبی تو بپوشی: اشاره دارد به “ستار العیوب ” بودن خداوند / بیشی: افزونی. زیادی / بكاهی: از مصدر “كاستن”: كم كنی(بن ماضی: کاست، بن مضارع: کاه) / فزایی: بیفزایی. زیاد و افزون کنی / قلمرو ادبی: بیشی، كمی: تضاد / بكاهی، فزایی: تضاد / ترصیع، رشته انسانی / همه، تو: تكرار / تلمیح به آیه ” تعزّ من تشاء وتذلّ من تشاء”(خداوند)هر كه را بخواهد عزیز می‌گرداند وهر كه را بخواهد ذلیل) / واج آرایی: تكرارمصوت”ای”
بازگردانی: (خداوندا) تو به تمام امور غیبی و ناپیدا آگاه هستی و همه عیب‌ها را می‌پوشانی. كم و زیاد شدن‌ها به دست توست.
پیام: عیب پوشی و نیروی خداوند
۷- لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید / مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی
قلمرو زبانی: مرجع “ش” در “بودش”: سنایی (جهش ضمیر) / بود: باشد (بن ماضی: بود، بود: بو) / قلمرو ادبی: لب و دندان: تناسب، مجاز از “كل وجود”/ سنایی: نام هنری سراینده / مگر: ایهام، امید است، شاید / آتش، دوزخ: تناسب / / روی: چاره، امکان، راه، ایهام تناسب
بازگردانی: همه وجود سنایی یگانگی تو را می‌گویند. امید است (شاید) برای او (سنایی) از آتش دوزخ [راه]رهایی باشد.
پیام: ستایش یزدان
حکیم سنایی غزنوی (۴۷۳-۵۴۵ قمری)
◙ منت خدای را عزّ و جل كه طاعتش موجب قربت است و به شكر اندرش مزید نعمت:
قلمرو زبانی: منّت: نیكویی، سپاس، شكر، جمع آن: مِنَن / منت خدای را : «را» حرف اضافه در معنی برای / به شكر اندرش: دو حرف اضافه برای یک متمم، «در شکرش» / عزّ و جلّ: گرامی، بزرگ و بلند مرتبه است؛ بعد از ذکر نام خداوند به کار می‌رود / قربت: نزدیکی (غربت: دوری) / قلمرو ادبی: قربت، نعمت: سجع متوازی (رشته انسانی) / طاعتش موجب قربت است: تلمیح به آیه شریفه «واسجد و اقترب» / مزید: افزونی، زیادی / و به شكر اندرش مزید نعمت: تلمیح به آیه شریفه «لئن شكرتم لازیدنكم» / نمونه نثر مسجّع
بازگردانی: سپاس ویژه خداوند است (گرامی و بزرگ) كه بندگی اش موجب نزدیکی به اوست و سپاس گزاری اش سبب نعمت.
پیام: فرمانبرداری موجب نزدیک به خداوند است
◙ هر نفسی كه فرو می رود ممدّ حیات است و چون بر می آید مفرّح ذات. پس در هر نفسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمت شكری واجب.
قلمرو زبانی: نفس: دم / برمی آید: بالا می آید / فرو می رود، بر می آید: تضاد / ممدّ: یاری رساننده، مدد کننده / حیات: زندگی (حیاط: حیاط خانه) / مفرّح: شادی بخش، فرح انگیز / ذات: سرشت، گوهره/ قلمرو ادبی: حیات، ذات: سجع /
بازگردانی: هر نفسی كه فرو می رود یاری دهنده زندگی است و هنگامی که بیرون می آید شادی بخش جان ماست. پس در هر نفسی دو نعمت موجود دارد و برای هر نعمتی شكری واجب می‌گردد.
پیام: وجوب شکرگزاری از خدا
حل تمرین فارسی دوازدهم درس دوم
از دست و زبان كه بر آید / كز عهده شكرش به در آید
قلمرو ادبی: وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (رشته انسانی) / دست، زبان: تناسب / دست: مجاز از کردار / زبان: مجاز از گفتار / برآید، درآید: جناس ناهمسان / از دست و زبان كسی بر آمدن: كنایه از توانایی داشتن / پرسش انکاری
بازگردانی: از توانایی و قدرت چه کسی برمی آید که از خداوند سپاس گزاری کند.
پیام: ناتوانی بنده در شکرگزاری از خدا
◙ اعملوا آل داوود شكراً و قلیل من عبادی الشکور: تضمین
بازگردانی: ای خاندان داوود سپاس خداوند را گزارید و بندگان شکرکننده ام اندک اند.
پیام: وجوب شکرگزاری از خدا
بنده همان به که ز تقصیر خویش / عذر به درگاه خدای آورد
قلمرو زبانی: به: بهتر / تقصیر: کوتاهی، گناه / عذر: پوزش / قلمرو ادبی: وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن (رشته انسانی) / درگاه: مجاز از خدا
بازگردانی: همان بهتر که انسان به خاطر گناه و کوتاهی اش از خداوند پوزش بخواهد.
پیام: طلب آمرزش از خداوند
ورنه سزاوار خداوندی اش / کس نتواند که به جای آورد
قلمرو زبانی: ورنه: وگرنه / به جای آوردن: ادا کردن، انجام دادن
بازگردانی: وگرنه هیچ کس نمی‌تواند آنگونه که درخور خداوند است از او سپاس گزاری کند.
پیام: ناتوانی بنده در شکرگزاری از خدا
◙ باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا كشیده.
قلمرو زبانی: خوان: سفره، سفره فراخ و گشاده / بی دریغ: بی مضایقه / قلمرو ادبی: باران رحمت: اضافه تشبیهی / خوان نعمت: اضافه تشبیهی / رسیده، كشیده: سجع پایانی قرینه‌ها و ترصیع هم دارد (تمام واژه‌ها در قرینه دو به دو با هم سجع دارد) / تلمیح به آیه: ربّكم ذو رحمة واسعه / باران رحمت بی حسابش همه را رسیده: کنایه از بخشندگی یزدان / خوان نعمت بی دریغش همه جا كشیده: کنایه از بخشندگی یزدان /
بازگردانی: باران رحمت بی شمار خداوند همه را فراگرفته و سفره نعمت‌های بی مضایقه او همه جا پهن است.
پیام: بخشندگی یزدان
◙ پرده ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد و وظیفه روزی به خطای منكر نبرد.
قلمرو زبانی: دریدن: پاره کردن (بن ماضی: درید، بن مضارع: در) / فاحش: آشکار، واضح / وظیفه: وجه معاش، مقرری / منکر: زشت، ناپسند / روزی: رزق / / قلمرو ادبی: پرده ناموس: اضافه تشبیهی / پرده دریدن: كنایه از رسوا كردن، فاش كردن راز / ندرد، نبرد: سجع / پرده ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد: اشاره به ستارالعیوبی خداوند / وظیفه روزی به خطای منكر نبرد: صفت رزّاقیت یزدان، هو الرزّاق
بازگردانی: آبروی بندگان را با وجود گناه آشکار نمی‌ریزد و روزی ایشان را به خاطر لغزش زشت قطع نمی‌کند.
پیام: پرده پوشی و روزی رسانی خداوند
◙ فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد.
قلمرو زبانی: فراش: فرش گستر، گسترنده فرش / دایه: زنی که به جای مادر به کودک شیر می‌دهد یا از او پرستاری می‌کند / بنات: ج بنت، دختر / را: حرف اضافه «به» / نبات: گیاه، رستنی / مهد: گهواره / قلمرو ادبی: فراش باد صبا، دایه ابر بهاری، بنات نبات، مهد زمین هر چهار مورد اضافه تشبیهی / فرش زمرّدین: استعاره از سبزه و چمن / فراش، فرش، بگسترد: مراعات نظیر / فراش، فرش: هم ریشگی / باد صبا، ابر بهار، نبات، زمین: تناسب / دایه، بنات، مهد، بپرورد: تناسب / كل عبارت آرایه تشخیص دارد./ بگسترد، بپرورد، سجع / مهد زمین: الم نجعل الارض مهادا (تلمیح)
بازگردانی: به باد صبا که مانند فراش است گفته تا سبزه و چمن را بگستراند و به ابر بهاری که مانند دایه است گفته تا گیاهان را که همچون دختران اند در زمین پرورش دهد.
پیام:
◙ درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز ورق در بر گرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع كلاه شكوفه بر سر نهاده.
قلمرو زبانی: خلعت: جامگی / قبا: جامه، جامه‌ای که از سوی پیش باز است و پس از پوشیدن دو طرف پیش را با دکمه به هم پیوندند / ورق: برگ / شاخ: شاخه / قدوم: آمدن، قدم نهادن، فرارسیدن / قلمرو ادبی: جانبخشی در سراسر عبارت / قبای سبز ورق، اطفال شاخ، كلاه شكوفه، اضافه تشبیهی هستند. / اطفال شاخ را: «را» فك اضافه «بر سر اطفال شاخ» / قدوم موسم ربیع: تشخیص / موسم: فصل، هنگام، زمان / ربیع: بهار / خلعت نوروزی، موسم ربیع: مراعات نظیر/ شاخ، درخت، ورق، شكوفه، نوروز، ربیع: مراعات نظیر/ بر: پهلو/ نوروز، خلعت، قبا: مراعات نظیر / اطفال، كلاه، سر: مراعات نظیر / بر، سر: جناس / گرفته، نهاده: سجع
بازگردانی: خداوند درختان را پربرگ کرده است و برگ‌هایشان مانند قبای سبز رنگ است و شاخه‌ها با آمدن فصل بهار پر از شکوفه شده اند و شکوفه‌هایشان مانند کلاه است.
پیام: آفریندگی
◙ عصاره تاكی به قدرت او شهد فایق شده و تخم خرمایی به تربیتش نخل باسق گشته:
قلمرو زبانی: عصاره: افشره، شیره / تاک: انگوربن، درخت انگور، رز / قلمرو ادبی: فایق، باسق: سجع / شده، گشته: سجع / عصاره تاك، شهد، فایق: تناسب/ شهد: عسل / فایق: برتر، برگزیده (در اینجا «ناب») / شهد فایق: عسل ناب / نخل: خرمابن / باسق: بلند / نخل باسق: «والنخل باسقات» / تخم خرما، نخل باسق: مراعات نظیر، اشاره به صفت قادر بودن خداوند
بازگردانی: افشره مو با نیروی ایزدی شیرینی برگزیده شده است و تخم خرمایی با پرورش خداوند خرمابن بلندی گشته است.
پیام: قدرت یزدان
ابر و باد و مه و خورشید و فلك در كارند / تا تو نانی به كف آری و به غفلت نخوری
قلمرو زبانی: غفلت: نادانی / قلمرو ادبی: وزن: فعلاتن فعلاتن فعلن (رشته انسانی) / ابر و باد و مه و خورشید و فلك: تناسب، مجاز از همه جهان / در کار بودن: کنایه از در تکاپو / نان: مجاز از روزی / به کف آوردن: به دست آوردن، کنایه / تشخیص / تلمیح به آیه شریفه: «و سخرلكم الشمس و القمر دائبین» / كف: مجاز از دست
بازگردانی: ابر، باد، ماه، خورشید و آسمان در تکاپویند تا تو روزیت را به دست آوری و با ناآگاهی زندگی ات را نگذرانی.
پیام: برتری انسان
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار/ شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبری
قلمرو زبانی: از بهر: برای / سرگشته: حیران، هاج و واج / قلمرو ادبی: تو، فرمان: واژه آرایی / فرمان بردار، فرمان نبری: هم ریشگی (رشته انسانی)
بازگردانی: همه پدیده‌ها به تو خدمت می‌کنند و از تو فرمانبرداری می‌کنند. منصفانه نیست که تو از خداوند فرمان نبری.
پیام: اطاعت از خدا
■ در خبر است از سرور كائنات و مفخر موجودات و رحمت عالمیان و صفوت آدمیان و تتمه دور زمان محمد مصطفی- صلّی ا… علیه و آله و سلم
قلمرو زبانی: خبر: حدیث / سرور: بزرگ، آقا / کاینات: م. کاینه، همه موجودات جهان/ مفخر: آن چه بدان فخر کنند / سرور، مفخر: سجع / صفوت: برگزیده / تتمّه: باقی مانده؛ تتمه دور زمان: مایه تمامی و کمال گردش روزگار، مایه تمامی و کمال دور زمان رسالت / قلمرو ادبی: رحمت عالمیان: تلمیح به آیه شریفه: « و ما أرسلناك إلّا رحمة للعالمین» / رحمت، صفوت: سجع / عالمیان، آدمیان: سجع /
بازگردانی: در حدیث آمده است از بزرگ موجودات، باعث افتخار هستی، رحمت جهانیان و برگزیده آدمیان و به جای مانده و پایان بخش زمان محمد مصطفا (پایان بخش نبوت)
پیام: ستایش پیامبر
شفیع مطاع نبیّ کریم / قسیم، جسیم، نسیم، وسیم
قلمرو زبانی: شفیع: شفاعت کننده / مطاع: فرمانروا، اطاعت شده / نبی: پیام آور، پیغمبر، رسول / کریم: رادمرد / قسیم: خوش چهره / جسیم: خوش اندام / نسیم: خوش بو / وسیم: دارای مهر و نشان پیامبری / قلمرو ادبی: قسیم، جسیم، نسیم، وسیم: جناس / واج آرایی
بازگردانی: شفاعت کننده، فرمانروا، پیام آور، رادمرد، خوش چهره، خوش اندام، خوش بو، دارای نشان پیامبری
پیام: ستایش پیامبر
بلغَ العُلی بِکمالِه، کشفَ الدُّجی بِجمالِه / حسُنَت جَمیعُ خِصاله، صَلُّوا عَلیه و آلِه
بازگردانی: به سبب کمالش به بلندی رسید، با روی زیبای خودش تیرگیها را زدود، همه خوی و رفتارش نکوست، بر او و خاندانش درود باد.
پیام: ستایش پیامبر
چه غم دیوار امّت را كه دارد چون تو پشتیبان / چه باک از موج بحر آن را كه باشد نوح كشتیبان
قلمرو زبانی: باک: ترس / بحر: دریا (همآوا؛ بهر: بهره) / را: حرف اضافه «برای»/ قلمرو ادبی: دیوار امّت: اضافه تشبیهی / بحر: تلمیح به ماجرای حضرت نوح (ع) / نوح، بحر، كشتیبان: تناسب / پرسش انکاری / پشتیبان، کشتیبان: جناس
بازگردانی: مردمی که همچون تو پشتیبانی دارند اندوه و غمی ندارند. همانگونه که هر کس کشتیبان او نوح باشد از موج دریا نمی هراسد.
پیام: ستایش پیامبر
■ هر گه كه یكی از بندگان گنهكار پریشان روزگار، دست انابت به امید اجابت به درگاه حق- جلّ و علا- بردارد،
قلمرو زبانی: انابت: توبه، بازگشت به خدا، پشیمانی / جلّ و علا: بزرگ و والا است / دست انابت: اضافه اقترانی / قلمرو ادبی: پریشان روزگار: کنایه از بدبخت / انابت، اجابت: جناس
بازگردانی: هر گاه یکی از بندگان گنهکار بدبخت، دستش را به امید برآورده شدن به درگاه خداوند برافرازد،
پیام: توبه
■ ایزد تعالی در او نظر نكند. بازش بخواند باز اعراض كند بار دیگرش به تضرّع و زاری بخواند حقّ سبحانه و تعالی فرماید:
قلمرو زبانی: ایزد: خداوند / بازش، بار دیگرش: «ش: مفعول»، جهش ضمیر / خواندن: صدا کردن / اعراض: روی برگرداندن از چیزی، روی گردانی، انصراف / تضرّع: زاری، التماس / سبحانه و تعالی: پاک و والاست خداوند / قلمرو ادبی: باز، بار: جناس / سجع‌های نزدیك به هم را «تضمین المزدوج» گویند(رشته انسانی).
بازگردانی: خداوند به او توجه نمی‌کند. بنده دوباره او را می‌خواند. خداوند دوباره روی برمی گرداند. بنده بار دیگر با زاری خداوند را صدا می‌زند. خداوند می‌فرماید:
پیام: توبه
■ یا ملائکتی قد استحییتُ من عبدی و لیس له غیری فقد غفرتُ له. دعوتش اجابت کردم و امیدش برآوردم که از بسیاری دعا و زاری بنده همی شرم دارم.
قلمرو زبانی: دعوت: دعا / برآوردم: برآورده کردم / قلمرو ادبی: تضمین: «یا ملائكتی ……….»
بازگردانی: ای فرشتگان از بنده ام شرمنده شدم. او به جز من کسی را ندارد؛ پس او را آمرزیدم. دعایش را برآوردم و امیدش را ناامید نکردم که از دعا و زاری بنده ام شرم دارم.
پیام: آمرزش خداوند
كرم بین و لطف خداوندگار / گنه بنده كرده است و او شرمسار
قلمرو زبانی: کرم: بخشش / او: مرجع ضمیر خداوندگار / شرمسار: شرمنده / قلمرو ادبی: خداوندگار، بنده: مراعات نظیر / كرم، لطف: تناسب / شرمسار: شرمنده / واج آرایی«ن» / تلمیح به «یا ملائكتی قد استحییتُ من عبدی …..»
بازگردانی: بزرگواری و لطف خداوندگار را ببین که گناه را بنده کرده است و خداوند شرمسار است.
پیام: لطف خدا
■ عاكفان كعبه جلالش به تقصیر عبادت معترف كه: ماعبدناك حق عبادتك و واصفان حلیه جمالش به تحیر منسوب كه ماعرفناك حق معرفتك.
قلمرو زبانی: عاکف: اعتکاف کننده، کسانی که در مدت معین در مسجد بمانند و به عبادت پردازند؛ مسجدنشین / جلال: / تقصیر: / معترف: / واصف: وصف کننده / حلیه: زیور، زینت / جمال: زیبایی / تحیّر: سرگشتگی / منسوب: نسبت داده شده (منصوب: نصب شده) / قلمرو ادبی: كعبه جلال، حلیه جمال: اضافه تشبیهی / سجع / عاكف، كعبه، عبادت: تناسب / جلال، جمال: تناسب، جناس / ما عبدناك حق عبادتك، ما عرفناك حق معرفتك: تضمین
بازگردانی: اعتکاف کنندگان در کعبه بزرگی اش اعتراف دارند که در عبادت او کوتاهی کرده اند و می‌گویند که: حق بندگی تو را ادا نکرده ایم و وصف کنندگان زیور زیبایی اش سرگشته اند که تو را آنگونه که شایسته‌ای نشناخته ایم.
پیام: ناتوانی در شکرگزاری از خدا
گر كسی وصف او ز من پرسد / بیدل از بی نشان چه گوید باز
قلمرو زبانی: مرجع او: خداوند / بیدل: عاشق (در اینجا خود سعدی) / بی نشان: منظور خداوند بی نشان است / پرسش انکاری / قلمرو ادبی: تلمیح به «إنّ الله لا یوصف و لا یدرك» /
بازگردانی: اگر کسی وصف خداوند را از من بخواهد، نمی‌توانم سخنی بگویم؛ زیرا من عاشق هستم و خداوند بی نشان است.
پیام: وصف ناپذیری خدا
عاشقان كشتگان معشوقند / بر نیاید ز كشتگان آواز
قلمرو ادبی: بیت دوم تلمیح به حدیث «من عرف الله كلّ لسانه» كسی كه خدا را شناخت زبانش كند می شود و نمی تواند چیزی بگوید. / كشتگان: واژه آرایی / عاشق، معشوق: هم ریشگی (رشته انسانی) /
بازگردانی: عاشقان به دست معشوقشان کشته می‌شوند. از کشته صدایی شنیده نمیشود.
پیام: خاموشی عاشق
■ یكی از صاحبدلان سر به جیب مراقبت فروبرده بود و در بحر مكاشفت مستغرق شده آن گه که از این معاملت بازآمد، یکی از یاران به طریق انبساط گفت: از این بوستان که بودی، ما را چه تحفه کرامت کردی؟
قلمرو زبانی: صاحبدلان: عارف، دل آگاه / جیب: گریبان، یقه / قلمرو ادبی: سر به جیب فروبردن: کنایه از گوشه نشینی / جیب مراقبت: اضافه اقترانی / مكاشفت: کشف کردن و آشکار ساختن، در اصطلاح عرفانی پی بردن به حقایق است / بحر مكاشفت: اضافه تشبیهی / مستغرق: غرق شده / معاملت: اعمال عبادی، احکام و عبادات شرعی، در متن درس مقصود همان کار مراقبت و مکاشفت است / بازآمد: بازگشت / انبساط: حالتی که در آن احساس بیگانگی و ملاحظه و رودربایستی نباشد؛ خودمانی شدن / بوستان: استعاره از معرفت الهی یا همان حالت خوش عرفانی كه عارف داشته / ما را: حرف اضافه«برای ما» / بحر، مستغرق: تناسب / سجع / تحفه: هدیه، ارمغان / کرامت کردن: عطا کردن، بخشیدن
بازگردانی: یكی از عارفان که در حال مراقبت بود و در کشف حقایق عرفانی غرق شده بود آن گاه که از این این حالت بازگشت، یکی از دوستانش از روی شادی و خودمانی شدن به او گفت: از این حالت عرفانی که بودی، به ما چه سوغاتی پیش کش می‌کنی؟
■ گفتم به خاطر داشتم كه چون به درخت گل رسم، دامنی پر كنم هدیه اصحاب را. چون برسیدم بوی گلم چنان مست كرد كه دامنم از دست برفت!
قلمرو زبانی: بوی گلم: جهش ضمیر / هدیه اصحاب را: را به معنای«برای» حرف اضافه / اصحاب: ج صحابه، یاران / قلمرو ادبی: درخت گل: استعاره از معارف و حقایق الهی، مشاهده جمال حق، حالت عرفانی حاصل از مراقبه و مكاشفه / درخت: بوته / درخت گل، بوی گل: تناسب / بوی گل: استعاره از جلوه جمال حق / دامن از دست رفتن: كنایه از اختیار از دست دادن، از خود بی خود شدن، در اینجا فنای كامل / بوی گلم چنان مست کرد: استعاره مکنیه / مست، دست: جناس / واج آرایی « س».
بازگردانی: گفتم به یاد داشتم كه هنگامی که به درخت گل می‌رسم، به عنوان هدیه برای دوستانم دامنم را از گل پر كنم. چون به بوستان حقایق رسیدم بوی گل چنان مرا مست كرد كه سرگشته و بی خود شدم.
پیام: خاموشی عاشق راستین
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز / كان سوخته را جان شد و آواز نیامد
قلمرو زبانی: كان: که آن / شد: رفت، نابود شد / را: فك اضافه (جان آن سوخته) / آواز: صدا / قلمرو ادبی: ای مرغ: جانبخشی / مرغ سحر: بلبل نماد عاشق ظاهری / پروانه: نماد عاشق راستین / جان، عشق، مرغ، سحر، پروانه: تناسب / تشخیص
بازگردانی: ای مرغ سحر، عشق و عاشقی را از پروانه یاد بگیر؛ زیرا پروانه سوخته جان درگذشت؛ اما سخنی نگفت. (کنایه از اینکه عاشق راستین جانش را برای دلبرش می‌دهد و هیچ سخن و اعتراضی نمی‌کند.)
پیام: خاموشی عاشق راستین
این مدعیان در طلبش بی خبران اند / كان را كه خبر شد خبری باز نیامد
قلمرو زبانی: طلب: خواست، اولین وادی عرفان / مدعی: ادعا کنند، لاف زننده / قلمرو ادبی: خبر: واژه آرایی / تلمیح به «من عرف الله كلّ لسانه» /
بازگردانی: این ادعا کنندگان هیچ آگاهی از خدا و عرفان ندارند؛ زیرا هر کس در راه عرفان به مقصود راستینش برسد، هیچ گاه سخنی نمی‌گوید.
پیام: ناآگاه بودن مدعی
کارگاه متن پژوهی
1- جدول زیر را به کمک متن درس کامل کنید.
معنا
واژه معادل
وسیم
دارای نشان پیامبری
شادی بخش
مفرّح
به خدای تعالی بازگشتن
انابت
قطع کردن مقرّری
بریدن وظیفه
2- سه واژه در متن درس بیابید که هم آوای آنها در زبان فارسی وجود دارد.
قربت: نزدیکی؛ غربت: دوری / حیات: زندگی؛ حیاط: صحن خانه // منسوب: نسبت داده شده؛ منصوب: به کاری گماشته شده
3- از متن درس برای کاربرد هر یک از حروف زیر سه واژه مهم املایی بیابید و بنویسید.
ح (حلیه، تحفه، مفرّح) / ق (قربت، مستغرق، باسق) / ع (عُصاره، عاکفان، معاملت)
4- در عبارت زیر نقش دستوری ضمایر متصل را مشخص کنید.
بوی گلم چنان مست كرد كه دامنم از دست برفت!
ضمیر پیوسته «-َم» در «گلم» مفعول است. (بوی گل مرا چنان مست کرد.)
ضمیر پیوسته «-َم» در عبارت «دامنم از دست برفت» نقش مضاف الیه دارد. (دامن از دستم برفت)
5- به عبارت های زیر توجه کنید.
الف) همنشین نیک بهتر از تنهایی است و تنهایی بهتر از همنشین بد.
ب) آرزو گفت: «از نمایشگاه کتاب چه خبر؟»
در عبارت «الف» فعل جمله دوم ذکر نشده است؛ اما خواننده یا شنونده از فعل جمله اول می تواند به فعل جمله دوم یعنی «است» پی ببرد. در این جمله حذف فعل به «قرینه لفظی» صورت گرفته است.
در عبارت «ب» جای فعل «داری» در جمله دوم خالی است؛ اما هیچ نشانه ای در ظاهر جمله شنونده را به وجود «فعل» راهنمایی نمی کند، تنها از مفهوم عبارت می توان دریافت که فعل «داری» از جمله دوم حذف شده است؛ در این جمله حذف به «قرینه معنوی» صورت گرفته است.
هر یک از اجزای کلام در صورت وجود قرینه می‌تواند حذف شود. اگر حذف به دلیل تکرار و برای پرهیز از تکرار صورت گیرد آن را حذف به «قرینه لفظی» گویند؛ اما اگر خواننده یا شنونده از مفهوم سخن به بخش حذف شده پی ببرد، «حذف به قرینه معنوی» است.
◙ در متن درس نمونه ای برای کاربرد هر یک از انواع حذف بیابید.
حذف فعل «است» به قرینه لفظی: منت خدای را عزّ و جل كه طاعتش موجب قربت است و به شكر اندرش مزید نعمت. (در شكرش مزید نعمت است.)
حذف فعل «است» به قرینه معنوی: بنده همان به که ز تقصیر خویش / عذر به درگاه خدای آورد(بنده همان بهتر است)
قلمرو ادبی
1- واژه های مشخص شده نماد چه مفاهیمی هستند؟
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز / کان سوخته را جان شد و آواز نیامد
مرغ سحر: نماد عاشق دروغین؛ زیرا فقط سخن می گوید و لاف می زند. / پروانه: نماد عاشق راستین؛ زیرا جان خود را برای رسیدن به شمع می فشاند.
۲- با توجه به عبارت زیر به پرسش ها پاسخ دهید.
◙ باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا كشیده.
◙ فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد.
الف) آرایه های مشترک دو عبارت را بنویسید.
سجع: رسیده و کشیده؛ بگسترد و بپرورد
تشبیه: باران رحمت؛ خوان نعمت؛ فراش باد صبا؛ دایه ابر بهاری؛ بنات نبات؛ مهد زمین
ب) قسمت مشخص شده بیانگر کدام آرایه ادبی است؟ – استعاره از گیاهان است.
قلمرو فکری
■ عاكفان كعبه جلالش به تقصیر عبادت معترف كه: ماعبدناك حق عبادتك.
اعتکاف کنندگان در کعبه بزرگی اش اعتراف دارند که در عبادت او کوتاهی کرده اند و می‌گویند که: حق بندگی تو را به جا نیاورده ایم. (پیام: ناتوانی مردم در شکرگزاری از خدا)
■ یكی از صاحبدلان سر به جیب مراقبت فروبرده بود و در بحر مكاشفت مستغرق شده.
یكی از عارفان که در حال مراقبت بود و در کشف حقایق عرفانی غرق شده بود، (پیام: مراقبه و کشف حقایق عرفانی)
۲- مفهوم کلی مصراع های مشخص شده را بنویسید.
ابر و باد و مه و خورشید و فلك در كارند / تا تو نانی به كف آری و به غفلت نخوری (پیام: غافل نبودن از یاد خدا)
چه غم دیوار امّت را كه دارد چون تو پشتیبان / چه باک از موج بحر آن را كه باشد نوح كشتیبان (پیام: دلگرمی مسلمانان به پیامبر)
گر كسی وصف او ز من پرسد / بیدل از بی نشان چه گوید باز (پیام: ناتوانی عاشق از وصف خداوند)
۳- از کدام سطر درس مفهوم بیت زیر قابل استنباط است؟
هیچ نقاشت نمی بیند که نقشی برکشد / وان که دید از حیرتش کلک از بنان افکنده ای
قلمرو زبانی: کلک: قلم / بنان: سرانگشت، انگشت / وان: و آن / جهش ضمیر: نقاشت (نقاشی تو را)؛ از حیرتش (از حیرت کلک را از بنانش افکنده ای) / قلمرو ادبی: وزن: فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن(رشته انسانی) / کلک از بنان افکنده ای: کنایه از اینکه توان کشیدن ندارد / تناسب: نقش، نقاش، کلک / همریشگی: نقش، نقاش (رشته انسانی)/ واج آرایی «ش» و «ن»
بازگردانی: هیچ نقاشی خداوند را نمی بیند که نقشی از او بکشد و هر کس که خداوند را دید به خاطر حیرت قلم را از دستش انداخته ای.
■ گفتم به خاطر داشتم كه چون به درخت گل رسم، دامنی پر كنم هدیه اصحاب را. چون برسیدم بوی گلم چنان مست كرد كه دامنم از دست برفت!
■ این مدعیان در طلبش بی خبران اند / كان را كه خبر شد خبری باز نیامد
■ گر كسی وصف او ز من پرسد / بیدل از بی نشان چه گوید باز
عاشقان كشتگان معشوق اند / بر نیاید ز كشتگان آواز
گنج حکمت: گمان
■ گویند که بطی در آب روشنایی می‌دید. پنداشت که ماهی است. قصدی می‌کرد تا بگیرد و هیچ نمی‌یافت. چون بارها بیازمود و حاصلی ندید، فروگذاشت. دیگر روز هر گاه که ماهی بدیدی، گمان بردی که همان روشنایی است؛ قصدی نپیوستی، و ثمرت این تجربت آن بود که همه روز گرسنه بماند.
قلمرو زبانی: بط: مرغابی / پنداشت: گمان کرد (بن ماضی: پنداشت، بن مضارع: پندار) / قصد کردن: خواستن، تکاپو / بیازمود: امتحان کرد (بن ماضی: آزمود، بن مضارع: آزما) / حاصل: فایده، سود / فروگذاشت: رها کرد (بن ماضی: فروگذاشت، بن مضارع: فروگذار) / دیگر روز: روز دیگر / بدیدی: می‌دید / گمان بردی: گمان می‌کرد / قصد پیوستن: قصد کردن / ثمرت: فایده، نتیجه / تجربت: تجربه /
1- محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت / مست گفت: ای دوست این پیراهن است افسار نیست
قلمرو زبانی: قالب شعر: قطعه / درون مایه: ترسیم فساد و تزویر اجتماع / محتسب: ماموری كه كار وی نظارت بر اجرای احكام دین بود / گریبان: یخه / افسار: عنان / قلمرو ادبی: محتسب: نماد انسان دورو / مست: انسان یکرو، پاکدل / گریبان، پیراهن: تناسب / است، نیست: تضاد / مست، است: جناس ناهمسان / مست: واژه آرایی / ادبیات مناظره یا چالشی
بازگردانی: محتسب (مامور) در راه مستی را دید و یخه او را گرفت. مست گفت ای دوست، چیزی را که گرفته‌ای پیراهن است افسار نیست. (کنایه از اینکه یقه ام را رها کن.)
پیام: اشاره به برخورد تحقیرآمیز مأموران حكومتی است با متهم.
2- گفت: مستی زان سبب افتان و خیزان می‌روی / گفت: جرم راه رفتن نیست ره هموار نیست
قلمرو زبانی: افتان و خیزان: تلوتلو خوران / جرم: گناه، بزه / قلمرو ادبی: افتان، خیزان: تضاد / گفت: واژه آرایی / هموار نبودن راه: كنایه از گستردگی فساد در جامعه
بازگردانی: محتسب گفت تو مست هستی به همین دلیل تلوتلو خوران راه می‌روی. مست گفت گناه راه رفتن من نیست، راه صاف و هموار نیست.
پیام: فساد اجتماعی
3- گفت می‌باید تو را تا خانه قاضی برم / گفت رو صبح آی قاضی نیمه شب بیدار نیست
قلمرو زبانی: بیدار: می‌تواند ایهام داشته باشد 1ـ مقابل خواب، 2ـ ناهشیار و مست / قلمرو ادبی: صبح، شب: تضاد و تناسب / رو، آی: فعل امر، برو و بیا، تضاد
بازگردانی: (محتسب) گفت باید تو را به خانه قاضی ببرم. مست پاسخ داد برو و بامداد بیا؛ زیرا قاضی نیمه شب بیدار نیست. (خود قاضی الان مست و ناهشیار است)
پیام: مسئولان به فكر آسایش و خوشی مردم نیستند.
4- گفت: نزدیك است والی را سرای آن جا شویم / گفت: والی از كجا در خانه خمار نیست؟
قلمرو زبانی: والی: حاكم، فرماندار، استاندار / سرا: خانه، منزل / را: اضافه گسسته (سرای والی ) / شویم: رویم / والی از كجا در خانه خمارنیست: از كجا معلوم كه والی خود در میخانه نباشد / خمار: می‌فروش (خانه خمار، میخانه) / پرسش انكاری / قلمرو ادبی: جا، کجا: جناس ناهمسان / است، نیست: تضاد
بازگردانی: (محتسب) گفت: خانه استاندار نزدیك است به آن جا می‌رویم. مست پاسخ داد: از كجا معلوم كه خود استاندار اکنون در میخانه نباشد؟
پیام: فاسد بودن مسئولان جامعه
ارتباط معنایی دارد با: واعظان كاین جلوه در محراب و منبر می‌كنند / چون به خلوت می‌روند آن كار دیگر می‌كنند
5- گفت: تا داروغه را گوییم در مسجد بخواب / گفت: مسجد خوابگاه مردم بدكارنیست
قلمرو زبانی: داروغه: پاسبان و نگهبان، شب گرد / را: به معنای به / قلمرو ادبی: گفت، مسجد: تكرار / بخواب، خوابگاه: همریشگی (رشته انسانی)
بازگردانی: (محتسب) گفت تا سرنگهبان را با خبر كنم برو و در مسجد بخواب. مست گفت: مسجد جای افراد بدكار نیست.
پیام: بی توجهی و بی احترامی به اماكن مقدس (داخل شدن مست به مسجد)
6- گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان / گفت: كار شرع كار درهم و دینار نیست
قلمرو زبانی: دینار: سكه طلا، واحد پول / وارهان: آزاد كن، نجات بده / شرع: راه دین، شریعت / درهم: سکه نقره، درم / درهم، دینار: تناسب
بازگردانی: (محتسب) گفت: پنهانی به من رشوه بده و خودت را آزاد كن. مست گفت: رشوه دادن در دین جایگاهی ندارد.
پیام: رواج رشوه خواری
7- گفت از بهر غرامت جامه ات بیرون كنم / گفت: پوسیده است جز نقشی ز پود و تار نیست
قلمرو زبانی: از بهرِ: برای (بحر: دریا ) / غرامت: تاوان، جبران خسارت مالی و غیر آن / قلمرو ادبی: جامه ات را بیرون کنم: کنایه، آن را از تو می‌گیرم / جامه، پود، تار: تناسب / پود، تار: تضاد / (جامه) جز نقشی ز پود و تار نیست: كنایه از «نخ نما بودن، فرسودگی و بی ارزشی»
بازگردانی: (محتسب) گفت: برای تاوان، لباست را از تنت بیرون می‌آورم. مست پاسخ داد: لباس من پوسیده و نخ نما شده است و دیگر ارزشی ندارد.
پیام: 1- رشوه خواری 2- نشانه تهیدستی مردم
8- گفت: آگه نیستی كز سر در افتادت كلاه / گفت: در سر عقل باید، بی كلاهی عار نیست
قلمرو زبانی: آگه: مخفف آگاه / (افتادت): جابه جایی ضمیر؛ كلاه از سرت افتاد، در قدیم بدون كلاه و دستار بودن ننگ و بی ادبی به شمار می‌رفت / درافتاد: افتاد / عار: ننگ، رسوایی، بدنامی / قلمرو ادبی: سر، كلاه: تناسب / مصراع دوم: تمثیل
بازگردانی: (محتسب) گفت: آیا آگاه نیستی كه كلاه از سرت افتاده است (تعادل نداری). مست پاسخ داد: در سر عقل باید باشد. كلاه نداشتن عیب و ننگی به شمار نمی‌رود.
پیام: توجه نکردن به ظاهر
ارتباط معنایی دارد با بیت: « تن آدمی شریف است به جان آدمیت / نه همین لباس زیباست نشان آدمیت»
9- گفت: می بسیار خوردی زان چنین بی خود شدی / گفت: ای بیهوده گو حرف كم و بسیار نیست
قلمرو زبانی: می: باده، شراب / زان: از آن، به این خا طر / بیهوده گو: صفت فاعلی مركب کوتاه (بیهوده گوینده) / قلمرو ادبی: كم، بسیار: تضاد
بازگردانی: (محتسب) گفت: شراب زیاد نوشیده‌ای به همین دلیل مست و از خود بی خود گشته ای. مست گفت: ای انسان بیهوده گو بحث كم و زیاد نوشیدن نیست. کار حرام، حرام است چه کم چه زیاد.
پیام: نفس خطا و حرام بودن مهم است نه مقدار ارتكاب آن
10- گفت: باید حد زند هشیار مردم مست را / گفت: هشیاری بیار، اینجا كسی هشیار نیست
قلمرو زبانی: حد: مجازات شرعی، تازیانه / هشیار مردم: تركیب وصفی وارون (مردم هشیار) / قلمرو ادبی: مست، هشیار: تضاد / هشیار: تكرار
بازگردانی: (محتسب) گفت: باید مردم هوشیار، افراد مست را مجازات كنند. مست پاسخ داد: در این شهر یک هشیار به من نشان بده. كسی در این شهر هشیار نیست.
پیام: فراگیر بودن فساد
ارتباط معنایی دارد با بیت: گر حكم شود كه مست گیرند / در شهر هر آنچه (هرآنكه) هست گیرند
پروین اعتصامی
کارگاه متن پژوهی
قلمرو زبانی
1- معنای واژه های مشخّص شده را بنویسید.
اگر بدین حال تو را محتسب بیند، حد بگیرد و حد زند. (خواجه نظام الملک توسی) / محتسب: ماموری كه كار وی نظارت بر اجرای احكام دین بود
بر عمر نبود آنچه غافل از تو نشستم باقی عمر ایستاده ام به غرامت (سعدی) / غرامت: تاوان، جبران خسارت مالی و غیر آن
2- فعل های مشخّص شده را از نظر کاربرد معنایی بررسی کنید.
◙ گفت: نزدیك است والی را سرای آن جا شویم / گفت: والی از كجا در خانه خمار نیست؟
شویم: رویم (فعل تام)/ نیست: وجود ندارد (فعل تام)
◙ زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست / در حق ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست.
نیست(نخست): نمی باشد (فعل اسنادی) / نیست (دوم): وجود ندارد (فعل تام)
گوشزد: «نیست» در بیت بالا دارای دو معنای نایکسان است؛ ولی به این دلیل که فعل است و نایکسانی معنایی آشکار نیست، ردیف به شمار می رود. فراموش نکنیم که ردیف واژه یا واژگانی است که پس از قافیه، عینا (از نظر لفظ و معنا) بازمی آید.
◙ ریشه های ما به آب/ شاخه های ما به آفتاب می رسد/ ما دوباره سبز می شویم (قیصر امین پور)
می شویم: می گردیم (فعل اسنادی)
قلمرو ادبی
1- سروده زیر را از نظر شیوه گفت و گو با متن درس مقایسه کنید؛ سپس بنویسید این نوع گفت و گو در اصطلا ح ادبی چه نام دارد؟
1- نخستین بار گفتش کز کجائی / بگفت از دار ملک آشنائی
قلمرو زبانی: دار ملک: پایتخت / آشنایی: عشق / قلمرو ادبی: قالب: مثنوی / وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن [ت تن تن تن ت تن تن تن ت تن تن] (رشته انسانی)/ دار ملک آشنائی: اضافه تشبیهی (عشق پایتخت است.) / جناس: بار، دار
بازگردانی: (خسرو) برای نخستین بار به فرهاد گفت: کجایی هست؟ فرهاد گفت از پایتخت عشق هستم.
پیام: عشق فرهاد
2- بگفت آن جا به صنعت در چه کوشند / بگفت انده خرند و جان فروشند
قلمرو زبانی: صنعت: پیشه / انده: اندوه، غم / قلمرو ادبی: جناس: آن، جان / خرند، فروشند: تضاد / واژه آرایی: بگفت / واج آرایی «ن» / انده خرند، جان فروشند: استعاره پنهان (اندوه مانند کالایی است که آن را می خرند) / انده خریدن: کنایه از تحمّل کردن غم واندوه/ جان فروختن: کنایه از جان فشانی کردن
بازگردانی: (خسرو) گفت: مردم در آن شهر چه می کنند. فرهاد گفت: غم عشق را می خرند و جانشان را بر آن عشق می دهند.
پیام: جانفشانی دلشده
3- بگفتا جان فروشی در ادب نیست / بگفت از عشقبازان این عجب نیست
قلمرو زبانی: عشقباز: عاشق / نیست (نخست): وجود ندارد [فعل تام] / نیست (دوم): نمی باشد [فعل اسنادی] / قلمرو ادبی: واژه آرایی: بگفت / واج آرایی «ن» / جان فروشی: کنایه از جان دادن، جان فشانی کردن
بازگردانی: (خسرو) گفت: جان فروشی کار درست و باادبانه ای نیست. فرهاد گفت: این کار (جان دادن) از عاشقان شگفت نیست.
پیام: جانفشانی دلشده
گوشزد: اگر «الف»اضافی باشد، درآن صورت می تواند یکی از معانی زیر را داشته باشد:
1) الف دعا: منشیندا 2) الف ندا: خدایا 3) الف میانوند : کشاکش 4) الف مناظره:گفتا 5) الف بزرگداشت: بزرگا مردا 6) الف مبالغه: خوشا
4- بگفت از دل شدی عاشق بدین سان؟ / از دل تو می‌گویی من از جان
قلمرو زبانی: از دل: از ته دل / سان: گونه / حذف فعل به قرینه لفظی: می گویم / قلمرو ادبی: واژه آرایی: دل / بگفت، می گویی: همریشگی (رشته انسانی) / جناس: سان، جان /
بازگردانی: (خسرو) گفت: آیا از صمیم دل عاشق شده ای؟ فرهاد گفت: تو می گویی كه من از صمیم دل عاشق شده ام، ولی من سراسر وجودم عاشق اوست.
پیام: شدت عشق فرهاد
5- بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک / بگفت آنگه که باشم خفته در خاک
قلمرو زبانی: مهر: عشق / خفته: خوابیده / حذف جمله به قرینه لفظی: دل از مهرش پاک می کنم./ قلمرو ادبی: خفته در خاک: کنایه از مرده / واژه آرایی: بگفتا، بگفت / جناس: پاک، خاک / دل از مهر كسی پاک كردن: کنایه از فراموش كردن عشق كسی
بازگردانی: (خسرو) گفت: كی از عشق شیرین صرف نظر می كنی؟ (فراموشش می کنی؟). فرهاد گفت: آن زمان که بمیرم.
پیام: شدت عشق فرهاد
6- بگفت او آن من شد زو مکن یاد / بگفت این کی کند بیچاره فرهاد
قلمرو زبانی: آنِ: مال / زو: از او / پرسش انکاری در مصراع دوم / مرجع «این»: یاد نکردن / قلمرو ادبی: جناس: او، زو / واژه آرایی: بگفت / واج آرایی «ن»
بازگردانی: (خسرو) گفت: شیرین مال من است. دیگر به فكر او نباش. فرهاد بدبخت گفت: منِ بیچاره این كار را هرگز نمی توانم نكنم. (هرگز نمی توانم او را فراموش کنم. )
پیام: خاموشی فرهاد
7- چو عاجز گشت خسرو در جوابش / نیامد بیش پرسیدن صوابش
قلمرو زبانی: عاجز: ناتوان، درمانده / صواب: درست (هم آوا؛ ثواب: پاداش) / نیامد: نبود / جهش ضمیر در مصراع دوم (بیش پرسیدن اش درست نبود) [مرجع آن، خسرو است.]/ قلمرو ادبی: جناس: جواب، صواب / تضاد: جواب، پرسیدن
بازگردانی: هنگامی که خسرو از حاضرجوابی فرهاد درمانده شد، درست ندید که از او بیشتر پرسش کند.
پیام: درماندگی خسرو در مقابل فرهاد
8- به یاران گفت کز خاکی و آبی / ندیدم کس بدین حاضر جوابی
قلمرو زبانی: خاکی و آبی: هر هستمند ساخته شده از خاک و آب [ی: نسبت] / «ی» در «حاضرجوابی»: حاصل مصدر/ قلمرو ادبی: آبی و خاکی: مجاز از انسان یا هر جانداری، تناسب
بازگردانی: (خسرو) به دوستانش گفت: درمیان جانداران، هیچ موجودی را به این حاضرجوابی ندیده ام.
پیام: حاضرجوابی فرهاد
◙ هر دو متن پرسش و پاسخ یا گفتاگفت است. در ادبیات به این گونه شعر «مناظره» یا «ادب چالشی» گفته می شود. البته متن درس اجتماعی است و شعر نظامی عاشقانه است.
2- متن درس از نظر شیوۀ بیان با این سرودۀ حافظ چه وجه اشتراکی دارد؟
با مُحتسبم عیب مگویید که او نیز / پیوسته چو ما در طلب عیش مدام است
هر دو نوشته به طنز (شیوه بیان) دستیاران حکومتی را به ریشخند می گیرد و ایشان را به فساد و رشوه خواری متهم می کند.
قلمرو فکری
1- هر یک از مصراع های زیر بر کدام پدیده اجتماعی زمان شاعر اشاره دارد؟
◙ گفت: دیناری بده پنهان وخود را وارهان = (پاره خواری، رشوه خواری)
◙ گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست = (رواج فساد و کژروی در جامعه)
2- در هر یک از بیت های زیر بر چه موضوعی تأکید شده است؟
بیت هشتم
برتری خرد بر آراستگی ظاهری
بیت نهم
کار حرام، ناشایست است کم و زیاد آن مهم نیست.
3- دربارۀ ارتباط موضوعی متن درس با هر یک از بیت های زیر توضیح دهید.
◙ دور شو از برم ای واعظ و بیهوده مگوی / من نه آنم که دگر گوش به تزویر کنم (حافظ)
به دورویی و دورنگی دستیاران حکومتی اشاره دارند.
◙ گفت مست: «ای محتسب بگذار و رو / از برهنه کی توان بردن گرو؟» (مولوی)
به زورگویی، فاسد و رشوه خواری دستیاران حکومتی و تنگدستی مردم اشاره دارند.
1- ای بی خبر بکوش که صاحب خبر شوی / تا راهرو نباشی کی راهبر شوی
قلمرو زبانی: بی خبر: ناآگاه / صاحب خبر: دل آگاه، دارنده خبر/ راهرو: رهرو، سالک (امروزه در معنای دالان، دهلیز) / پرسش انکاری/ قلمرو ادبی: قالب: غزل / وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن(رشته انسانی) / بی خبر، صاحب خبر: تضاد / راهبر: رهبر، پیر / واژه آرایی: خبر / راهرو، راهبر: شبه اشتقاق(رشته انسانی)، تناسب
بازگردانی: ای ناآگاه از معرفت و عشق! بکوش تا عارف و آگاه شوی؛ تا سالک و رونده راه حقیقت نباشی و مدتی از دل آگاهان پیروی نکنی، چگونه می‌توانی به مقام ارشاد و پیشوایی برسی؟
پیام: تشویق به سلوک
2- در مکتب حقایق پیش ادیب عشق / هان ای پسر بکوش که روزی پدر شوی
قلمرو زبانی: مکتب: دبستان، آموزشگاه / حقایق: جِ حقیقت، در اینجا حقایق عرفانی / پیش: نزد / ادیب: ادب دان، ادب شناس، سخن دان، در اینجا معلم و مربی / هان: آگاه باش / قلمرو ادبی: پسر: استعاره از رهرو ناآزموده / پدر: پدر روحانی، استعاره از پیر و راهبر / پدر، پسر: تناسب، جناس ناهمسان / واج آرایی: «ش»،«پ»
بازگردانی: ای پسر! آگاه باش و بکوش در دبستانی که حقایق ایزدی را آموزش می‌دهند، نزد آموزگار عشق درس بیاموزی و روزی به مقام راهبری برسی و کارآزموده و باتجربه گردی.
پیام: فراگیر بودن فسا
3- دست از مس وجود چو مردان ره بشوی / تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی
قلمرو زبانی: کیمیا: ماده‌ای فرضی که به‌وسیلۀ آن می‌توان هر فلز پَست مانندِ مس را تبدیل به زر کرد، اکسیر / زر: طلا / قلمرو ادبی: مس وجود، کیمیای عشق: اضافه تشبیهی / دست شستن: کنایه از دست کشیدن، رهاکردن / چو مردان …: تشبیه / مردان ره: مجاز از رهروان پایدار، سالکان پایدار / زر شوی: تشبیه رسا / مس، کیمیا، زر: تناسب / بشوی، شوی: جناس / واج آرایی: «ش»،«ی» / تضاد: مس، زر
بازگردانی: ای ناآگاه! مانند مردان راه عشق، وجود بی ارزشت را که مانند مس است، رها کن و دست از دلبستگی‌های مادی بردار تا به کیمیای عشق برسی و وجودت مانند طلا ارزشمند گردد.
پیام: رها کردن دلبستگی ها
4- خواب و خورت ز مرتبه خویش دور کرد / آن گه رسی به خویش که بی خواب و خور شوی
قلمرو زبانی: قلمرو ادبی: خواب و خور: مجاز از امور دنیایی و آسایش و رفاه / خویش، بی خواب و خور: واژه آرایی / بی خواب و خور شدن: کنایه از رنج و سختی کشیدن، رها کردن دلبستگی‌ها / واج آرایی: «خ»، «ر» /
بازگردانی: رفاه و دلبستگی به امور دنیا تو را از جایگاه انسانی ات دور کرده است؛ زمانی به مقام حقیقی خود می‌رسی که رنج بکشی و همه دلبستگی‌های مادی را رها کنی.
پیام: رها کردن دلبستگی ها
5- گر نور عشق حق بر دل و جانت اوفتد / بالله کز آفتاب فلک خوبتر شوی
قلمرو زبانی: حق: خداوند / اوفتد: بیفتد / بالله: به خدا سوگند(حذف: می خورم) / کز: که از / فلک: چرخ، آسمان / خوب: زیبا / قلمرو ادبی: نور عشق: اضافه تشبیهی / نور حق: اضافه استعاری، خداوند مانند خورشید است/ دل، جان، عشق: تناسب / آفتاب: مجاز از خورشید / نور، آفتاب، فلک: تناسب / واج آرایی: «ر»، «ت»،
بازگردانی: اگر نور عشق ایزدی بر دل و جانت بتابد، سوگند به خدا که از خورشید آسمان هم زیباتر و پرنورتر خواهی شد.
پیام: عشق الهی
6- یک دم غریق بحر خدا شو گمان مبر / کز آب هفت بحر به یک موی تر شوی
قلمرو زبانی: دم: نفس / غریق: غرق شده / بحر: دریا(هم آوا؛ بهر: بهره) / گمان بردن: گمان کردن / قلمرو ادبی: دم: مجاز از لحظه / بحر خدا: استعاره، حقایق و عشق الهی مانند دریا است / آب هفت بحر: استعاره از امور مادی / یک مو: مجاز از اندک / تر شدن: کنایه از آلوده شدن / غریق، دریا، تر شدن: تناسب / واج آرایی: «ب»، «ر» / غرق شدن در دریای الهی: به مقام فنای فی الله رسیدن
بازگردانی: لحظه ای در دریای بیکران عشق الهی غرق شو و به مقام فنای حق برس و گمان مکن اگر در هفت دریای پهناور بیفتی سر مویی وجودت آلوده گردد.
پیام: فنای فی الله شدن
7- از پای تا سرت همه نور خدا شود / در راه ذوالجلال چو بی پا و سر شوی
قلمرو زبانی: ذوالجلال: صاحب بزرگی، خداوند بزرگوار / قلمرو ادبی: از پای تا به سر: مجاز از همۀ وجود / پای، سر: واژه آرایی، تضاد / نور خدا: اضافه استعاری / بی پا و سر شدن: کنایه از فقیر شدن و از دست دادن وجود مادی یا جانفشان / شود، شوی: جناس
بازگردانی: اگر در راه خداوند شکوهمند همۀ هستی ات را بدهی، نور عشق ایزدی، سراپای وجودت را فرامی گیرد.
پیام: جانفشانی در راه خدا
8- وجه خدا اگر شودت منظر نظر / زین پس شکی نماند که صاحب نظر شوی
قلمرو زبانی: وجه: ذات، وجود(چهره، رخسار) / شودت: جهش ضمیر، «منظر نظرت شود» / منظر: چشم انداز، جای نگریستن / نظر: دید / نماند: نمی‌ماند / صاحب نظر: دارای بینش و آگاهی / قلمرو ادبی: منظر، نظر: جناس، همریشگی / شود، شوی: همریشگی، جناس / واج آرایی: «ش»، «ن» / واژه آرایی: نظر
بازگردانی: اگر نور خداوند پیشاروی تو قرار گیرد، به یقین از این پس دارای بینش و آگاهی خواهی گشت.
پیام: به دست آوردن معرفت الهی
9- بنیاد هستی تو چو زیر و زبر شود / در دل مدار هیچ که زیر و زبر شوی
قلمرو زبانی: بنیاد: پایه؛ اصل؛ شالوده / زبر: بالا / قلمرو ادبی: بنیاد هستی: استعاره مکنیه، خانه‌ای که بنیاد و زیرساخت دارد / زیر و زبر شدن: کنایه از دگرگون و نابود شدن / زیر، زبر: تضاد، جناس / واج آرایی / هیچ در دل نداشتن: کنایه از نترسیدن و نگران نبودن، تصور نکردن / شود، شوی: همریشگی، جناس / واژه آرایی: زیر، زبر
بازگردانی: اگر در راه عشق خدا وجودت دگرگون و نابود شود و هستی و دلبستگی‌های این جهانی تو از بین برود، از این دگرگونی بیمی به خود راه مده.
پیام: نهراسیدن از نابودی در راه خدا
10- گر در سرت هوای وصال است حافظا / باید که خاک درگه اهل هنر شوی
قلمرو زبانی: هوا: هوا و هوس، میل / وصال: رسیدن، رسش / حافظا: ای حافظ، منادا و حرف ندا / هنر: فضیلت / قلمرو ادبی: سر: مجاز از اندیشه / خاک شدن: تشبیه (کنایه)، نهایت فروتنی / واج آرایی: «ر» / ایهام تناسب: هوا، خاک
بازگردانی: ای حافظ! اگر در آرزوی رسیدن به معشوق هستی، باید در برابر اهل فضیلت و کمال، فروتن و خاکسار باشی.
پیام: فروتنی در برابر هنرمندان
حافظ (725– 7۹2 هـ. ق.)
درک و دریافت
1- برای خوانش این شعر، چه نوع آهنگ و لحنی را برمی گزینید؟ دلیل خود را بنویسید. – لحنی آموزشی و تعلیمی مناسب است؛ زیرا سخنور در این غزل در پی آموزش خوانندگان و رهروان است.
2- مفهوم مشترک هر یک از گروه بیت های زیر را بیان کنید.
الف) بیت های سوم و پنجم: رها کردن دلبستگی به جهان مادی
ب) بیت های ششم و نهم: توکل کردن به خداوند
1- ناله مرغ اسیر این همه بهر وطن است / مسلک مرغ گرفتار قفس همچو من است
قلمرو زبانی: مرغ: پرنده / بهر: برای (همآوا← بحر: دریا) / وطن: میهن (قبل از مشروطه وطن به معنای زادگاه به کار می رفته است) / مسلک: روش، طریق / گرفتار قفس: زندانی / همچو: مانند / قلمرو ادبی: قالب: غزل اجتماعی / وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (ویژه رشته انسانی) / ناله: منظور «خواندن و شعر گفتن» / مرغ: استعاره از خود سخنور / همچو من: تشبیه، جانبخشی / مرغ: واژه آرایی / مرغ، گرفتار، قفس، اسیر: تناسب / واج آرایی: نقش نمای اضافه، «م»
بازگردانی: آواز خواندن پرنده اسیر (خود سراینده) برای میهنش است. روش مرغ در قفس افتاده نیز همانند من است.
پیام: میهن دوستی
2- همّت از باد سحر می‌طلبم گر ببرد / خبر از من به رفیقی که به طرف چمن است
قلمرو زبانی: همّت: گرایشی نیرومند به پیشرفت و دستیابی به هدفهای والا(در اینجا کمک)، در اصطلاح تصوف عبارت است از توجه قلب با تمام قوای روحانی خود به جانب حق (1-عزم و اراده 2- دعای خیر، کمک) / طرف: کنار، کناره / به: در / قلمرو ادبی: باد سحر: جانبخشی، استعاره، نماد پیام رسانی / واج آرایی «ب» / چمن، من: جناس افزایشی / چمن: مجاز از باغ و بوستان / به طرف چمن است: کنایه از این که آزاد است
بازگردانی: یاری و کمک از باد بامدادی می‌خواهم که پیام مرا به یارم که در باغ و بوستان آزادانه خوش می‌گذراند برساند تا برای آزادی من کاری انجام دهد.
پیام: درخواست کمک
3- فکری ای هموطنان در ره آزادی خویش / بنمایید که هر کس نکند مثل من است
قلمرو زبانی: حذف به قرینه لفظی: فکری در مصراع دوم / قلمرو ادبی: فکری بنمایید: کنایه از کاری انجام دهید / مثل من: تشبیه
بازگردانی: ای هم میهنان برای آزادی خودتان کاری انجام دهید و گرنه شما نیز مانند من گرفتار و زندانی می‌شوید.
پیام: به دنبال آزادی بودن
4- خانه‌ای کاو شود از دست اجانب آباد / ز اشک ویران کنش آن خانه که بیت الحزن است
قلمرو زبانی: کاو: که او، مرجع ضمیر آن «خانه» / اجانب: ج اجنبی، بیگانه / از: با / بیت الحزن: خانه اندوه ، غمکده، ماتمکده / (آن خانه) بیت الحزن است: حذف به قرینه لفظی / قلمرو ادبی: خانه: استعاره از کشور و میهن / دست: مجاز از توان و نیرو / با اشک ویران کردن: اغراق / تلمیح: اشاره به داستان حضرت یعقوب یا داستان حضرت زینب/ آباد، ویران: تضاد / بیت الحزن است: تشبیه فشرده یا رسا / واژه آرایی: خانه
بازگردانی: کشوری که با توانمندی و امکانات بیگانگان آباد شود باید آن کشور را با اشک مردم ویران کرد؛ زیرا آن کشور همانند ماتمکده است نه کشور.
پیام: قطع امید از بیگانگان
5- جامه‌ای کاو نشود غرقه به خون بهر وطن / بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است
قلمرو زبانی: جامه: تن پوش / بهر: برای (همآوا← بحر: دریا) / بدر: پاره کن (بن ماضی: درید، بن مضارع: در) / که: زیراکه / ننگ: بی آبرویی، شرمندگی / کم: کمتر، کم ارزش تر/ قلمرو ادبی: جامه: مجاز از تن / غرقه به خون: آغشته به خون، استعاره، کنایه از جان فشانی / بدر آن جامه: کنایه از نابود کن/ تن: مجاز از انسان / واج آرایی «ن»، «ک»/ واژه آرایی: جامه / جامه، تن، کفن: تناسب
بازگردانی: بدنی که برای میهنش آغشته به خون نگردد و انسانی که برای کشورش جان فشانی نکند، آن را باید نابود کرد؛ زیرا باعث ننگ انسان است و کم ارزش تر از کفن.
پیام: جان فشانی
6- آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم / ملت امروز یقین کرد که او اهرمن است
قلمرو زبانی: کس: منظور محمد علی شاه / مُلک: پادشاهی، فرمانروایی، کشور / اهرمن: شیطان / قلمرو ادبی: تلمیح / واج آرایی «ک» / سلیمان، اهرمن: تضاد / سلیمان کردیم: تشبیه، به فرمانروایی رساندیم / تناسب: ملک، سلیمان، اهرمن / او اهرمن است: تشبیه
بازگردانی: آن کسی را در کشورمان همانند سلیمان به فرمانروایی رساندیم، مردم امروز فهمیدند که او شیطان بوده است.
پیام: فساد فرمانروایان ابوالقاسم عارف قزوینی
دفتر زمانه
1- هرگز دلـم برای کـم و بیش غـم نداشـت / آری نداشت غم که غم بیش و کم نداشت
قلمرو زبانی: آری (دلم) غم نداشت: حذف به قرینه لفظی / قلمرو ادبی: قالب: غزل / وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (ویژه رشته انسانی) / کم، بیش: تضاد / واژه آرایی: کم، بیش، غم، نداشت / غم کم و بیش نداشتن: کنایه از در بند مادیات نبودن / کم، غم: جناس /
بازگردانی: هرگز من در بند مادیات و داشتن و نداشتن نبوده ام. هر کس در بند جهان مادی نباشد غم نخواهد داشت.
پیام: وارستگی
2- در دفـتر زمـانه فـتـد نامـش از قـلـم / هر ملّتی که مردم صاحب قلم نداشت
قلمرو زبانی: فتد: می‌افتد(بن ماضی: افتاد، بن مضارع: افت) / قلمرو ادبی: دفتر زمانه: اضافه تشبیهی / نامش از قلم فتد: کنایه از فراموش شدن / صاحب قلم: کنایه از نویسنده، اندیشمند / واژه آرایی: قلم / تناسب: دفتر، قلم، صاحب قلم / واج آرایی «م»
بازگردانی: هر ملتی که مردم دانا و دانشور نداشته باشد، نامش در درازنای تاریخ فراموش خواهد شد.
پیام: ماندگاری نام هنرمندان
3- در پیشگاه اهل خرد نیست محترم / هر کس که فکر جامعه را محترم نداشت
قلمرو زبانی: پیشگاه: بارگاه / اهل خرد: خردمند / قلمرو ادبی: پیشگاه: مجاز از نظر و اندیشه / جامعه: مجاز از مردم جامعه / واژه آرایی: محترم /
بازگردانی: هر کس که به مردم ارج ننهد در نظر خردمندان ارجمند و گرامی نخواهد بود.
پیام: احترام به جامعه
4- با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی ست / ما را فراغتی ست که جمشید جم نداشت
قلمرو زبانی: تهی: خالی / را: به معنای دارندگی و مالکیت / فراغت: آسایش و آرامش / جشید جم: حشو / که جمشید جم (آن فراغت را) نداشت: حذف به قرینه لفظی قلمرو ادبی: واج آرایی «ج»، «م» / تلمیح به داستان جمشید، پادشاه پیشدادی / جناس: جام، جم؛ مال، ما / لف و نشر: جیب← مال؛ جام← می/ تهی بودن جیب از مال: کنایه از تهیدستی / تهی بودن جام از می: کنایه از نداشتن رفاه و خوشی / مال، ما: جناس
بازگردانی: با آن که من تهیدستم و رفاه ندارم؛ اما آسایش و آرامشی دارم که جمشید آن آرامش را نداشت.
پیام: داشتن آرامش با وجود تهیدستی
5- انصاف و عدل داشت موافق بسی ولی / چون فرّخی موافق ثابت قدم نداشت
قلمرو زبانی: بسی: بسیار / چون: مانند / فرخی: نام هنری سخنور / قلمرو ادبی: ثابت قدم: استوار رای، دارای اراده نیرومند، ثابت رای و ثابت عزم / موافق: هم رای و همراه، همداستان / چون فرّخی: تشبیه / موافق: واژه آرایی / داشت، نداشت: تضاد /
بازگردانی: بسیاری از مردم با انصاف و عدالت همرای و همداستان بودند؛ اما کسی مانند فرخی برای دادگستری و عدالت پیشگی پایدار و استوار نبود.
پیام: پایداری در دادگستری فرخی یزدی
عملیات: اجرای عملیات نظامی / خطوط: ج خط / خطوط دشمن شکسته شد: کنایه از شکست و عقب نشینی / موسوم: نامیده / در دست داشت: کنایه از در اختیار داشت / باختن: از دست داشتن / احداث: پدید آوردن / خاکریز: پشته خاک، سنگر / سپیده دم: پگاه / دقایق: ج دقیقه / راضی: خرسند (هم آوا؛ رازی: اهل ری)/ زیر آتش گرفتن: گلوله باران کردن /
عیسی سلمان لطف آبادی
دماوند در این قصیده، در بندهای ابتدایی، در معنای حقیقی به کار رفته است؛ اما رفته رفته به عنوان نمادی از روشنفکران جامعه به کار رفته است و از این جهت این ویژگیها مورد نظر شاعر است: ۱- گوشهگیری و انزوا ۲- دلگیری از مردم زمانه ۳- داشتنِ اندیشههایِ بلند و متفاوت از مردم زمانه.
1- ای دیو سپید پای در بند/ ای گنبد گیتی ای دماوند
قلمرو زبانی: دیو سپید: موجودی افسانهای و اساطیری در شاهنامه که به دست رستم کشته میشود. / گیتی: جهان / قلمرو ادبی: قالب: قصیده / وزن: مفعول مفاعلن فعولن(رشته انسانی) / دیو سپید: استعاره از دماوند / ای گنبد: جان بخشی / گنبد گیتی: اضافه استعاری، گیتی مانند ساختمانی است که گنبد دارد / ای دماوند: جان بخشی / پای در بند بودن: کنایه از زندانی بودن / پای در بند بودن دماوند: جان بخشی / مصراع اول، تلمیح دارد به داستان دیوسپید از هفت خوان رستم در شاهنامه فردوسی (جنگ رستم با دیوسپید) / اغراق: در بلندی دماوند / واج آرایی: صامت «د»/
بازگردانی: ای دماوند که همانند دیوسپید، اسیر و گرفتار هستی، ای دماوند که همانند بام جهان برافراشته ای.
پیام: ستایش دماوند، اشاره به بلندی دماوند
2- از سیم به سر یکی کله خود/ زآهن به میان یکی کمربند
قلمرو زبانی: سیم: نقره / میان: کمر، وسط / فعل «داری» به قرینه معنوی حذف شده است. / قلمرو ادبی: جان بخشی: نسبت دادنِ کلاهخود و کمربند به کوه/ سیم: استعاره از برف/ میان: ایهام / کمربند آهن: استعاره از میانه کوه که پر از سنگ‌ها و صخره‌های تیره رنگ است. / جان بخشی: قراردادن سر و کمر برای کوه / تناسب: سیم، آهن؛ سر، کلهخود، میان؛ کلهخود، کمربند؛ میان، کمربند /
بازگردانی: ای دماوند! تو کلاه جنگی سفیدی از نقره (برف) بر سر نهاده ای و کمربندی آهنین (صخره‌ها و سنگ‌ها) به کمر بسته ای.
پیام: وصف دماوند
3- تا چشم بشر نبیندت روی/ بنهفته به ابر، چهر دلبند
قلمرو زبانی: تا: حرف ربط بیان علت، به معنیِ «به این دلیل که» / «ت» در «نبیندت روی» مضاف الیهِ «روی»، جهش ضمیر / نهفتن: پنهان کردن (بن ماضی: نهفت، بن مضارع: نهنب)/ قلمرو ادبی: جان بخشی: نسبت دادن روی و چهره به دماوند و نهفته شدن از مردم / تناسب: روی، چهره، چشم / حُسن تعلیل: سخنور علت پنهان شدنِ قله دماوند را در پشت ابر، بیزاری و دوری کردن از مردم نادان می‌داند.ننه / دلبند: کنایه از گرامی و ارجمند
بازگردانی: چهره زیبای خود را در ابرها پنهان کردهای تا چشم آدمی روی تو را نبیند.
پیام: بیزاری دماوند از مردم، اشاره بهپ بلندی کوه
4- تا وارهی از دم ستوران / وین مردم نحس دیومانند
قلمرو زبانی: وارهی: رها شوی(بن ماضی: وارست، بن مضارع: واره) / وین: و این / ستور: چهارپا، جانوران چهارپا به ویژه اسب، استر و خر، استعاره از انسانهای پست و نادان / نحس: شوم، بدیمن، بداختر، گجسته، ناهمایون / این بیت با بیت بعد، موقوف المعانی است./ قلمرو ادبی: دَم: نفس، مجاز از سخن / تشبیه: مردم دیو مانند
بازگردانی: برای اینکه از همصحبتی و همنشینی مردم نادان و شومِ دیوصفت رهایی یابی …….
پیام: بیزاری از مردم نادان
ارتباط معنایی دارد با: از این دیومردم که دام و دَدَند / نهان شو که همصحبتانِ بدند
5- با شیر سپهر بسته پیمان / با اختر سعد کرده پیوند
قلمرو زبانی: سپهر: آسمان / سعد: خوشبختی، متضاد نحس / اختر سعد: ستاره مشتری یا هرمز است که به سعد اکبر مشهور است./ پیوند کردن: خویشاوندی کردن / قلمرو ادبی: شیر سپهر: استعاره از خورشید (به اعتبار آن که برج اسد خانه اوست) / جان بخشی: پیمان بستن دماوند با خورشید؛ پیوند دماوند با مشتری / اختر، سپهر: تناسب اغراق / این بیت حُسن تعلیل نیز دارد: شاعر علت بلندی دماوند را تلاش او برای دوری از مردم زمانه می‌داند./ تناسب: سپهر، اختر؛ پیمان، پیوند
بازگردانی: با آفتاب پیمان بسته‌ای و با ستاره مشتری پیوند و پیوستگی پدید آورده ای.
پیام: اشاره به بلندی دماوند
6- چون گشت زمین ز جور گردون / سرد و سیه و خموش و آوند
قلمرو زبانی: گردون: فلک، آسمان (در اینجا روزگار) / خموش: ساکت / آوند: آونگ، آویزان، آویخته / جور: ستم / قلمرو ادبی: زمین، گردون: تضاد / جور گردون: جان بخشی / گشت: شد، ایهام تناسب در معنای گردیدن و چرخیدن / خموش گشتن زمین: جان بخشی / این بیت با بیت بعدی موقوف المعانی است. / حسن تعلیل: آسمان به خاطر ستم گردون خفه و خموش و معلّق است.
بازگردانی: هنگامی که زمین از بیداد و ستمِ آسمان (روزگار) اینچنین خفه و خاموش و آویزان شد،…
پیام:
7- بنواخت ز خشم بر فلک مشت / آن مشت تویی تو ای دماوند
قلمرو زبانی: قلمرو ادبی: نواختن: کوبیدن(بن ماضی: نواخت، بن مضارع: نواز) / مشت کوبیدن زمین به فلک: جان بخشی / ای دماوند: جان بخشی / تو مشت هستی: تشبیه / واج آرایی: صامت «ت» و «ش» / واژه آرایی: مشت، تو
بازگردانی: زمین از شدت خشم، مشتی بر آسمان کوبید و تو ای دماوند همان مشت زمینی.
پیام:
8- تو مشت درشت روزگاری / از گردش قرنها پس افکند
قلمرو زبانی: پس افکند: پس افکنده، میراث، به جا مانده (صفت مفعولی مرکب کوتاه) / قلمرو ادبی: / تشبیه: تو (دماوند) مشت روزگار هستی / مشت روزگار: جان بخشی برای روزگار / واج آرایی «ش»، «ر»
بازگردانی: ای دماوند! تو مشت بزرگِ خشم و اعتراض دیرینه روزگار هستی که از گذشت روزگاران به ما به جا مانده است.
پیام:
9- ای مشت زمین بر آسمان شو / بر وی بنواز ضربتی چند
قلمرو زبانی: شو: برو/ بنواز: بزن / مرجع «وی» آسمان است / ضربتی چند: ترکیب وصفی وارون (چند ضربت)/ چند: صفت مبهم / قلمرو ادبی: مشت زمین: جان بخشی و استعاره از دماوند / زمین، آسمان: تناسب، تضاد / مرجع ضمیرِ «وی»: آسمان / مصرع دوم: جان بخشی / مشت، ضربت: تناسب
بازگردانی: ای دماوند که مشت زمین هستی! به آسمان برو و چند ضربه بر آسمان بکوب.
پیام: خیزش ضد بیداد
10- نی نی تو نه مشت روزگاری / ای کوه نیَم ز گفته خرسند
قلمرو زبانی: نی نی: نه، قید نفی / نیَم: نیستم / خرسند: راضی / قلمرو ادبی: مشت روزگار: اضافه استعاری (جان بخشی)/ ای کوه: جان بخشی / گفته: مقصود شاعر، تشبیه در بیت پیشین است یعنی همان تشبیه دماوند به مشت. / واج آرایی: «ن»
بازگردانی: نه نه، تو مشت روزگار نیستی. ای کوه من از این سخن خود (تشبیه دماوند به مشت) خشنود نیستم.
■ شاعر از همانندی دماوند به مشت روزگار خرسند نیست به این دلیل که مشت نشانه اعتراض و ستیز است در حالی که دماوند (مردم تهران یا روشنفکران) در مقابل ظلم و دشمنان خارجی خاموشی گزیدند.
پیام:
11- تو قلب فسرده زمینی / از درد ورم نموده یک چند
قلمرو زبانی: فسرده: یخزده، منجمد، افسرده و غمگین / یک چند: مدتی، چندی / قلمرو ادبی: فسرده: یخزده، افسرده (ایهام) / تشبیه کوه دماوند به قلب فسرده زمین / وَرَم: آماس، استعاره از برآمدگی کوه / قلب زمین: جان بخشی / قلب، درد، ورم: تناسب / واج آرایی: «د» / حسن تعلیل
بازگردانی: ای دماوند! تو قلب سرد و منجمد زمین هستی که از شدت درد و اندوه مقداری آماس کرده است.
پیام:
12- تا درد و ورم فرونشیند / کافور بر آن ضماد کردند
قلمرو زبانی: تا: حرف پیوند به معنیِ «برای اینکه» / فرونشیند: فروکش کند / کافور: ماده معطر جامدی که از گیاهانی چون ریحان، بابونه و چند نوع درخت به دست می‌آید. در قدیم به عنوان مرهم و دارو روی زخم می‌مالیدند./ ضماد: مرهم / ضماد کردن: بستن چیزی بر زخم، مرهم نهادن / قلمرو ادبی: ورم: استعاره از برآمدگی کوه / کافور: استعاره از برفهای قله دماوند / درد، ورم، ضماد: تناسب / حُسن تعلیل / واج آرایی: «د»، «ر»
بازگردانی: برای این که درد و ورم تو آرام بگیرد و اندکی تسکین بیابد مرهمی از برف بر ورم تو نهاده اند.
پیام:
13- شو منفجر ای دل زمانه / وان آتش خود نهفته مپسند
قلمرو زبانی: نهفته: صفت مفعولی در نقش قید / قلمرو ادبی: دلِ زمانه: اضافه استعاری (جان بخشی)، / دل استعاره از دماوند (روشنفکران خاموش) / آتش: استعاره از خشم و خروش / تناسب: منفجر، آتش / منفجر شدن: کنایه از اعتراض
بازگردانی: ای کوه دماوند که چون قلب زمانه هستی، آتشفشان کن و بیش از این خرسند مباش که آتش درونت پنهان بماند.
پیام: دعوت به اعتراض
14- خامش منشین سخن همی گوی / افسرده مباش خوش همی خند
قلمرو زبانی: همی گوی: بگو (فعل امر) / افسرده: یخ زده، غمگین / خوش: قید کیفیت / همی خند: بخند (فعل امر) / قلمرو ادبی: خامش نشستن، سخن گفتن: تضاد / جان بخشی: سخن گفتن، خندیدن و خاموش نبودن دماوند / خاموش، افسرده: تناسب / خوش خندیدن: کنایه از افسردگی بدر آمدن / افسرده، خوش: تضاد
بازگردانی: ای دماوند (آگاهان خاموش جامعه)، خاموش و آرام نباش و چیزی بگو (اعتراض کن)، غمگین و ناخوش نباش و با شادی بخند.
پیام:
15- پنهان مکن آتش درون را / زین سوخته جان شنو یکی پند
قلمرو زبانی: سوخته جان: صفتِ مرکب، جانشین اسم، منظور «خودِ شاعر» است و مخاطبِ شاعر «کوه دماوند»./ یکی پند: پندی / قلمرو ادبی: آتش: استعاره از خشم و خروش / آتش، سوخته: تناسب / واج آرایی: صامت «ن» / سوخته جان: کنایه از دردمند و آزرده
بازگردانی: ای دماوند! خشم درونت را در دلت پنهان نکن، خشمت را بیرون بریز و از این شاعرِ دلسوخته دردمند پندی بشنو.
پیام: دعوت به اعتراض
16- گر آتش دل نهفته داری / سوزد جانت به جانت سوگند
قلمرو زبانی: سوختن: سوزاندن / «ت» در «جانت» در هر دو مورد نقش مضاف الیهی دارد / حذف فعلِ «می خورم» به قرینه معنوی / قلمرو ادبی: آتش دل: استعاره از خشم و خروش / سوختن جان: کنایه از نابود شدن / واژه آرایی: جان / تناسب: دل، جان
بازگردانی: اگر آتش درونت را بیرون نریزی و در دلت پنهان کنی به جان تو سوگند میخورم که جانت را نابود می‌سازد.
پیام: دعوت به اعتراض
17- ای مادر سرسپید بشنو/ این پند سیاه بخت فرزند
قلمرو زبانی: سیاه بخت فرزند: ترکیب وصفی وارون، منظور خود «ملکالشعرا بهار» است. / قلمرو ادبی: سر: مجاز از مو / مادر سر سپید: استعاره از دماوند، نمادی از مردم و فرهنگ ایران / سپید، سیاه: تضاد / سیاه بخت: کنایه از بدبخت، حس آمیزی / سرسپید: کنایه از پیر (اشاره به برف قله دماوند) / تناسب: مادر، فرزند
بازگردانی: ای دماوند! ای مادر سرسپید و پیر من! پند فرزند بدبخت خودت را بشنو.
پیام:
18- برکش ز سر آن سپید معجر / بنشین به یکی کبود اورند
قلمرو زبانی: معجر: روسری، سرپوش / سپید معجر و کبود اورند: ترکیب وصفی وارون (معجرِ سپید، اورندِ کبود) / اورند: اورنگ، تخت، تخت پادشاهی / قلمرو ادبی: اورند: مجازاْ فرّ و شکوه، شأن و شوکت / سپید معجر: استعاره از برف روی کوه / از سر برکشیدن معجر سپید: کنایه از دوری از گوشه نشینی، ضعف و خاموشی / بر اورند نشستن: کنایه از قدرتنمایی کردن، فرمانروایی کردن / سپید، کبود: تضاد و تناسب
بازگردانی: ای دماوند، از ناتوانی و خاموشی دست بکش. بر اورنگ فرمانروایی بنشین و توانایی ات را نمایان کن.
پیام:
19- بگرای چو اژدهای گرزه / بخروش چو شرزه شیر ارغند
قلمرو زبانی: بگرای: حمله ور شو (حرکت کن) فعل امر از گراییدن (بن ماضی: گرایست، بن مضارع: گرای) / اژدها: مار / گرزه: ویژگی گونه ای مار سمی و خطرناک / شرزه: خشمگین، غضبناک / ارغند: خشمگین و قهرآلود / قلمرو ادبی: گرزه، شرزه: جناس ناهمسان / تشبیه در مصرع نخست و دوم / واج آرایی: «ش»
بازگردانی: مانند اژدهای بزرگ و کُشنده، حملهور شو و مانند شیر خشمگین و قهرآلود، فریاد و خروش برآور.
پیام: دعوت به اعتراض
20- بفکن ز پی این اساس تزویر/ بگسل ز هم این نژاد و پیوند
قلمرو زبانی: پی: پایه، شالوده / اساس تزویر: پایههای حکومت ریاکار، اضافه استعاری / از پی افکندن: کنایه از نابود کردن / گسلیدن: پاره کردن، جداکردن (بن ماضی: گسل، بن مضارع: گسست) / تزویر: دورویی، ریاکاری / این نژاد و پیوند: منظور نژاد و پیوند ستمگران / قلمرو ادبی: نژاد، پیوند: تناسب / پی، اساس: تناسب / موازنه (برای رشته انسانی)
بازگردانی: پایههای این ساختمانلذغذغ ل ستم و ریا را ریشه کن ساز و نسل و نژاد این فرمانروایان بیدادگر را نابود کن.
پیام:
21- بر کَن ز بُن این بنا که باید/ از ریشه بنای ظلم برکند
قلمرو زبانی: بن: ریشه / از بن برکندن: کنایه از نابود کردن کامل / «بنا» در مصرع نخست: استعاره از بیداد / از ریشه برکندن: کنایه از نابود کردن کامل / قلمرو ادبی: برکن، برکند: همریشگی، جناس / بنای ظلم: اضافه تشبیه / واج آرایی «ب»، «ن»
بازگردانی: این بنای ستم را نابود کن؛ زیرا بنای بیداد را باید ریشه کن کرد و نابود ساخت.
پیام:
22- زین بی خردان سِفله بستان / دادِ دلِ مردمِ خردمند
قلمرو زبانی: زین: از این / سفله: فرومایه، بدسرشت / ستاندن: گرفتن، (بن ماضی: ستاند، بن مضارع: ستان) / داد: حق و حقوق / قلمرو ادبی: بیخرد، خردمند: تضاد / بی خردان سفله: فرمانروایان ستمگر در زمان سخنور / واج آرایی صامت «د»، مصوت « -ِ »
بازگردانی: از این فرمانروایان بی خرد پست و فرومایه، حق انسانهای خردمند و آگاه را بگیر.
پیام: بهار
دیده: چشم / به دیده منت: چشم، اطاعت می کنیم / از دیوار راست بالا رفتن: کنایه از انجام کار دشوار / شدنی: ممکن / واسه: برای / خنده اش می گیرد: شروع می کند به خندیدن / پسر گل گلاب: تشبیه / عن قریب: به زودی / کاری افتاد: مؤثر واقع شد / کاچی به از هیچی: ضرب المثل / روی حرف … حرف زدن: رد کردن / عامل: عملیات کننده / تخریب: نابودی/ با یک کاسه ماست … دوغ درست کردن: کنایه از کار نشدنی / سر کار گذاشتن: فریفتن / بالا غیرتا: از روی جوانمردی / به دنبال نخود سیاه فرستادن: به کار بیهوده گماردن برای فریب / ما که … سر کار بگذاریم: استفهام انکاری / معطل کردن: تأخیر کردن / سر در آوردن: کنایه از دریافتن / بزنیم به دشت: برویم / مواضع: موضع ها / چموش: سرکش / زل زدن: خیره شدن / انگاری: گویی/ کار دست کسی دادن: کنایه از دچار مشکل کردن / از چشمانش شرارت … می بارد: استعاره/ مرد حسابی: حسابگر / افسار: عنان / سلانه: آهسته / پوزه: پیرامون دهان جانوران / علف و خار را پوزه می زند: کنایه از خوردن / مین را … بکاریم: دفن کنیم، کار بگذاریم / تابلو هستی: تشبیه/ زبان فهم: فهمیده / این جای … نخوانده بودیم: استعاره، پیش بینی نمی کردیم / لو برویم: جای نهفتن مان آشکار شود / چهار نعل: کنایه از به تاخت، تند / نفهم: بی شعور / بالاخره: سرانجام / طعنه زدن: سرزنش کردن / مو به مو: کنایه از دقیق / به باد دادن: کنایه از نابود کردن / بعثی: عضو حزب بعث / شاخ در آوردن: شگفت زده شدند/ بهت: حیرت / قصه شیرین فرهاد: ایهام، حس آمیزی
قصه شیرین فرهاد، احمد عربلو
1- بشنو این نی چون شكایت می‌كند / از جدایی‌ها حكایت می‌كند
قلمرو زبانی: مقصود از جدایی: جدایی روح جزئی (انسان) از روح كل (خدا) است./ چون: چگونه / قلمرو ادبی: قالب: مثنوی / وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن، سبک عراقی، نوع ادبی: غنایی (رشته انسانی) / « نی» استعاره از مولانا یا نماد هر انسان آگاه و دور مانده از اصل خویش / جانبخشی: حکایت کردن نی / جناس ناهمسان: حكایت، شكایت
بازگردانی: هنگامی كه نی بانگ بر می‌آورد و از درد دوری و جدایی خود گله می‌كند به آن گوش فرادار.
پیام: ناله آدمی به خاطر دوری از حق، هجران
گوشزد: هجده بیت نخست مثنوی معنوی به «نی نامه» نام برآورده است.
2- كز نیستان تا مرا ببریده اند / در نفیرم مرد و زن نالیده اند
قلمرو زبانی: کز: که از / نیستان: نیزار/ ببریده اند: جدا کرده اند / نفیر: فریاد و زاری به صدای بلند / قلمرو ادبی: نیستان: استعاره از عالم معنا / «مرد و زن» مجاز از همه هستی و همه موجودات / واج آرایی: «ن» / تضاد، تناسب: مرد، زن
بازگردانی: از زمانی كه مرا از نیستان (عالم معنا) و خاستگاهم جدا كرده اند، همۀ هستی از سوز و جانگداز من به ناله و زاری درآمده اند.
پیام: اندوه هستی به دلیل جدایی از عالم معنا.
3- سینه خواهم شرحه شرحه از فراق / تا بگویم شرح درد اشتیاق
قلمرو زبانی: شرحه: پاره گوشتی که از درازا بریده باشند / شرحه شرحه: پاره پاره / فراق: جدایی (همآوا؛ فراغ: رفاه و آسایش) / اشتیاق: میل قلب به دیدار محبوب؛ در متن درس کشش روح کمال طلب و خداجو در راه شناخت پروردگار و ادراک حقیقت هستی/ قلمرو ادبی: سینه: مجاز از شنونده دردمند و دردآشنا / شرحه شرحه شدن دل: کنایه از درد و رنج کشیدن / جناس: شرحه، شرح / واج آرایی: «ش» / واژه آرایی: «شرحه»
بازگردانی: برای بازگفت درد اشتیاقم، شنونده‌ای می‌خواهم كه دوری از یار را آزموده باشد و دلش از درد و داغ جدایی سوخته باشد.
پیام: حال دلشده را فقط دلشده درمی یابد. / جستجوی همدرد
4- هر كسی كاو دور ماند از اصل خویش / بازجوید روزگار وصل خویش
قلمرو زبانی: کاو: که او / اصل: ریشه و خاستگاه، سرچشمه / بازجوید: جستجو می‌کند / وصل: پیوند و پیوستگی / قلمرو ادبی: جناس: اصل، وصل / تلمیح به «إنّا لله و إنّا الیه راجعون» و « كلّ شیء یرجعُ الی أصله »
بازگردانی: هر كسی از جایگاه و میهن اصلی خویش دور مانده باشد، پیوسته در آرزوی رسیدن به جایگاه اصلی خود است.
پیام: بازگشت به جایگاه اصل.
5- من به هر جمعیّتی نالان شدم / جفت بدحالان و خوش حالان شدم
قلمرو زبانی: جمعیّت: گروه مردم / بدحالان: كسانی كه سیر و سلوك آنها به سوی حق کند است / خوش حالان: رهروان راه حق که از سیر به سوی حق شادمان اند./ قلمرو ادبی: جناس: نالان، حالان / تضاد: بدحالان، خوش حالان / جفت شدن: کنایه از همراهی و همنشینی
بازگردانی: من ناله عاشقانه ام را برای همۀ انسان‌ها سر داده ام و با رهروان کندرو و تندرو همراه گشته ام.
پیام: همراه شدن نی با همگان، انعطاف پذیری نی.
6- هر كسی از ظنّ خود شد یار من / از درون من نجست اسرار من
قلمرو زبانی: ظنّ: گمان و پندار / اسرار: ج سرّ (هم آوا؛ اصرار: پافشاری) / قلمرو ادبی: جناس: ظن، من / واژه آرایی: من / واج آرایی «ن»
بازگردانی: هرکس در حد فهم خود و از روی گمان و پندارش با من همراه و یار شود؛ حقیقت حال مرا درنمی یابد.
پیام: نهفتن راز از ظاهربینان، نقش ظرفیت وجودی مردم در پی بردن به اسرار.
7- سِرّ من از ناله من دور نیست / لیك چشم و گوش را آن نور نیست
قلمرو زبانی: سرّ: راز / لیک: ولی / را: نشانه دارندگی و مالکیت / قلمرو ادبی:«چشم و گوش» مجاز از حواس ظاهری/ «نور» نماد شناخت ایزدی و استعاره از بینشمندی و دانایی/ جناس: دور، نور / واژه آرایی: من / چشم و گوش: تناسب/ جانبخشی
بازگردانی: رازهای من در ناله‌های من نهفته است؛ اما با چشم و گوش و حواس ظاهری نمی‌توان به حقیقت این ناله پی برد.
پیام: لازمه پی بردن به رازهای ایزدی حواس باطنی است.
8- تن ز جان و جان ز تن مستور نیست / لیك كس را دید جان دستور نیست
قلمرو زبانی: مستور: پوشیده، پنهان (هم آوا؛ مسطور: نوشته شده) / دید: دیدن، مصدر کوتاه / را: به معنای برای / دستور: اجازه، راهنما، وزیر / قلمرو ادبی: جناس: مستور، دستور / قلب و عكس: تن ز جان و جان ز تن (رشته انسانی) / تن، جان: تضاد/ واژه آرایی: جان
بازگردانی: اگرچه جان و تن بسیار به هم نزدیک اند و هیچ یک از دیگری پوشیده نیست؛ اما هر چشمی،گ؟ توانایی دیدن جان را ندارد.
پیام: نادیدنی بودن روح، لازمه دیدن جان داشتن حواس باطنی است.
9- آتش است این بانگ نای و نیست باد / هر كه این آتش ندارد، نیست باد
قلمرو زبانی: نای: نی، گلو / باد: فعل دعایی، بود بواد باد / قلمرو ادبی: آتش: استعاره از عشق / تشبیه فشرده: بانگ نای، آتش است / نای: نی، گلو (ایهام) / جناس همسان: « نیست باد» در مصراع نخست و دوم، « نیست» در مصراع نخست فعل و در مصراع دوم صفت است به معنای «نابود»؛ باد در مصراع نخست اسم است و در مصراع دوم فعل دعایی، «ذوقافیتین»/ بانگ نای باد نیست: تشبیه؛ وجه شبه: مادی و بی ارزش بودن / آتش استعاره از عشق یا بانگ عاشقانه نی است./ واژه آرایی: آتش / باد، آتش: تناسب / تضاد: است، نیست / ایهام تناسب: باد در مصراع دوم با آتش
بازگردانی: آوازی که از این نی(مولانا) برمی خیزد، آتش عشق است و باد بی ارزش نیست. در وجود هر کس، آتش عشق راه نیافته باشد، نابود گردد.
پیام: ارزشمندی عشق، نابود شدن بی بهرگان از عشق
10- آتش عشق است كاندر نی فتاد / جوشش عشق است كاندر می فتاد
قلمرو زبانی: کاندر: که در / فتاد: افتاد (بن ماضی: فتاد، بن مضارع: افت) / قلمرو ادبی: آتش عشق: اضافه تشبیهی ( تشبیه فشرده یا رسا ) / نی، می: جناس / واج آرایی«ش» / واژه آرایی: عشق، کاندر، است، فتاد / «جوشش عشق»: اضافه استعاری، عشق مانند مایعی است که می‌جوشد / ترصیع (رشته انسانی) / حسن تعلیل: جوشش می به دلیل عشق است.
بازگردانی: سوز و گداز آتش عشق است كه ناله نی را اثر گذار كرده است. جوشش و شور خم باده نیز از اثر عشق است.
پیام: عشق در همه هستی جاری است
11- نی، حریف هر كه از یاری برید / پرده‌هایش پرده‌های ما درید
قلمرو زبانی: حریف: همدم، یار، دوست، همراه (امروزه به معنای رقیب) / یار: دلبر، معشوقه / دریدن: پاره کردن (بن ماضی: درید، بن مضارع: در)/ قلمرو ادبی: بریدن: كنایه از جدا شدن و دور ماندن / جناس: « پرده»؛ « پرده» نخست نت، در اصطلاح موسیقی یعنی آهنگ و نغمه‌های مرتب، پرده دوم پوشش، حجاب / « پرده دریدن» كنایه از رسوا و فاش كردن راز / جناس ناهمسان: برید، درید / ایهام: پرده دریدن (آشکار کردن راز، دیدن دلبر آسمانی )
بازگردانی: نی همدم كسی است كه از دلبر خود جدا مانده است. آواز نی، راز عاشقان را آشکار می‌سازد و حجاب‌ها را از مقابل چشم عاشقان برمی دارد تا معشوق راستین را ببینند.
پیام: افشاگری نی، همدمی نی با دلشدگان
12- همچو نی زهری و تریاقی كه دید؟ / همچو نی دمساز و مشتاقی كه دید؟
قلمرو زبانی: تریاق: پادزهر / دمساز: همراز، همدم، مونس، دردآشنا / مشتاق: دارای اشتیاق، آرزومند / هر دو مصراع پرسش انكاری دارد / قلمرو ادبی: همچو نی: تشبیه / متناقض نما: نی زهر و تریاق است / موازنه / واژه آرایی: نی، همچو
بازگردانی: نی هم زهر است و هم پادزهر. هم دردآفرین است هم درمان بخش. نی، هم همدم نی نواز است و هم مشتاق وصال.
پیام: ویژگی دوگانه نی، نقش ظرفیت وجودی افراد در تأثیرپذیری از عشق
13- نی، حدیث راه پر خون می‌كند / قصه‌های عشق مجنون می‌كند
قلمرو زبانی: حدیث: سخن / قلمرو ادبی: راه پرخون: كنایه از دشوار و خطرناک / تلمیح به داستان لیلی و مجنون / مجنون: نماد انسانی با عشق راستین / جانبخشی: داستان گفتن نی / تناسب: حدیث، قصه
بازگردانی: نی داستان پرخطر و دشوار راه عشق را بازگو می‌كند. نی داستان عشق عاشقان راستین را می‌گوید.
پیام: دشوار و پر خطر بودن راه عشق
14- محرم این هوش جز بی هوش نیست / مر زبان را مشتری جز گوش نیست
قلمرو زبانی: محرم: رازدار / هوش: آگاهی / را: اضافه گسسته / قلمرو ادبی: هوش: استعاره از عشق / بی هوش: استعاره از عاشق / متناقض نما: محرم هوش بودن بی هوش / زبان: مجاز از سخن / اسلوب معادله / واج آرایی صامت « ش» / تناسب: زبان، گوش / جناس: هوش، گوش / واژه آرایی: هوش، جز / جانبخشی، تشبیه: گوش مشتری زبان است
بازگردانی: حقیقت عشق را هر كسی درنمی‌یابد، تنها عاشق (بی هوش) محرم راز عشق است، همان گونه كه گوش برای درك سخنانِ« زبان»، ابزار مناسبی است.
پیام: شایستگی عاشق برای آگاهی از رازها
15- در غم ما روزها بیگاه شد / روزها با سوزها همراه شد
قلمرو زبانی: غم: منظور غم عشق است / بیگاه: غروب، نابهنگام / سوز: سوز و گداز/ قلمرو ادبی: بیگاه شد: کنایه از اینکه سپری شد / روزها: مجاز از عمر / جناس: روزها، سوزها / واج آرایی: ر، ا / واژه آرایی: روزها
بازگردانی: همه عمر ما با سوز و گداز عاشقانه به پایان رسید و روزگارمان باغم و اندوه گذشت.
پیام: عاشق همیشه اندوهگین است.
16- روزها گر رفت، گو رو، باك نیست / تو بمان، ای آن كه چون تو پاك نیست
قلمرو زبانی: باک: ترس/ باک نیست: اشکالی ندارد، مهم نیست / قلمرو ادبی: روزها: مجاز از عمر / جان بخشی: گو روزها برو / مرجع «تو»: عشق، جانبخشی / جناس: پاك، باك / واژه آرایی: تو / تضاد: رو، بمان
بازگردانی: اگر روزهای عاشق با اندوه سپری شود مهم نیست، ای عشق! تو پایدار و جاودان بمان، زیرا غیر از تو موجود پاکی وجود ندارد.
پیام: ارزشمندی عشق
17- هر كه جز ماهی، ز آبش سیر شد / هر كه بی روزی است، روزش دیر شد
قلمرو زبانی: هر که: هر کس / قلمرو ادبی: ماهی: استعاره از عاشق واقعی، عارف راستین / سیر شد: کنایه از دلزده شد، بیزار شد / آب: استعاره از عشق / اسلوب معادله / تناسب: ماهی، آب / روزش دیر شد: كنایه از روزش تباه شد / روزی: استعاره از عشق / جناس: سیر، دیر / واژه آرایی: هر که / آبش: جهش ضمیر، او از آب … / جناس ناهمسان: روز، روزی
بازگردانی: تنها ماهی دریای حق (عاشق) است كه از غوطه خوردن در آب عشق و معرفت سیر نمیشود. هر كس از عشق بی بهره باشد، ملول و خسته می‌گردد.
پیام: اشتیاق پایان ناپذیر عاشق
18- درنیابد حال پخته هیچ خام / پس سخن كوتاه باید، والسّلام
قلمرو زبانی: دریافتن: فهمیدن، درک کردن / والسلام: تمام شد؛ دیگر هیچ / قلمرو ادبی: پخته: كنایه از عارف راستین و باتجربه / خام: كنایه از انسان بی بهره از عشق / تضاد: پخته، خام
بازگردانی: کسی که عاشق نباشد حال عاشق راستین را درک نمی‌کند؛ پس بهتر است سخن را کوتاه کنم و به پایان برسانم.
پیام: انسان خام سخن انسان پخته را درنمی یابد.
درویش: تهیدست و صوفی / پادشاه، درویش: تضاد / تو را: «را»ی دارندگی / تجلی: جلوه گری / قرب: نزدیکی / حضرت: بارگاه / تاب: تابش، فروغ / جمال: زیبایی، منظور خداوند است / زد: تابید / مرا از خود یاد نیاید: من خودم را نیز فراموش می کنم / چون: چگونه / از تو چون … کنم: پرسش انکاری / چون: هنگامی که / چون نخست و دوم: جناس / گزیدن: انتخاب کردن (بن ماضی: گزید، بن مضارع: گزین) / مستغرق: غرق شده / دامن کسی را گرفتن: کنایه از متوسل شدن / مرجع «او»: بنده ای که مستغرق حق شده / عرضه دادن: ارائه دادن / برآوردن: اجابت کردن(بن ماضی: برآورد، بن مضارع: برآور)
فیه ما فیه؛ مولوی
دیدگاهتان را بنویسید